Testament (akte)

Bepaalde roerende zaken kunnen buiten de notaris om worden nagelaten via een handgeschreven, gedateerd en ondertekend codicil. In een codicil kunnen slechts kleren, lijfstoebehoren, lijfsieraden, tot de inboedel behorende zaken en boeken worden gelegateerd. Ook kan in een codicil worden vastgelegd op welke wijze de begrafenis of crematie moet plaatsvinden.
Voor 1 januari 2003 kon ook een Executeur (toen executeur-testamentair) bij codicil worden benoemd. Deze mogelijkheid bestaat sindsdien niet meer: een executeur moet in een testament benoemd worden.

De Nederlandse wet spreekt niet van 'testament' maar van uiterste wil(sbeschikking) (art. 4:1 Burgerlijk Wetboek). Het woord komt in de wet wel voor in testamentaire last, testamentair bewind en testamentenregister. Een uiterste wil is een (meestal notariële) akte, het begrip uiterste wilsbeschikking wordt gebruikt voor de inhoud van die uiterste wil.

Ook een geldig in het buitenland gemaakt onderhands testament is een uiterste wil.

Iedereen van zestien jaar en ouder die handelingsbekwaam is, kan een testament opstellen.[7] Er bestaat testeervrijheid wat betekent dat een persoon helemaal vrij is en moet zijn, om zijn uiterste wil te bepalen. Er mag echter geen strijd zijn met een dwingend recht of met de goede zeden. De persoon die een testament opstelt of laat opstellen, moet op dat moment wilsbekwaam zijn en beïnvloeding door derden moet zijn uitgesloten. Er mogen geen contracten worden gesloten waarin staat hoe iemand de afwikkeling van zijn/haar nalatenschap geregeld wil hebben en iemand mag niet gedwongen worden tot het opmaken van een testament (art. 4:4 lid 1 BW).[8]

Als ouders minderjarige kinderen hebben, kunnen zij voor het geval zij beide komen te ontbreken een voogd benoemen die in dat geval de minderjarige kinderen opvoedt en verzorgt. Door bij uiterste wil een voogd te benoemen, wordt voorkomen dat de kinderrechter beslist wie met de voogdij wordt belast.

Bij testament kan een bewind over goederen in de nalatenschap worden ingesteld, bijvoorbeeld voor erfgenamen die jonger zijn dan 23 jaar, die sociaal zijn ontspoord of om andere redenen niet in staat zijn het vermogen verantwoordelijk te beheren.

Voor de praktische uitvoer en afwikkeling van een nalatenschap kan bij testament een executeur worden aangewezen die volgens door de testateur gewenste aanwijzingen en bevoegdheden werkt. Zijn in het testament geen bepalingen opgenomen, geldt de wettelijke regeling. Een executeur kan deskundigen inschakelen. De bekende term executeur-testamentair komt in het nieuwe erfrecht niet meer voor.

De erflater kan een kind expliciet of impliciet onterven. Indien een kind daar geen genoegen mee neemt, kan het een beroep doen op de legitieme portie. Het kind maakt dan aanspraak op de helft van het aandeel in de nalatenschap dat hij zou hebben gekregen wanneer hij volgens de regels van erfrecht bij versterf (art. 4:63 jo. 4:64 lid 1 BW).

Naast goederen en vermogen kan een nalatenschap ook schulden bevatten. Iemand die bij testament als erfgenaam is aangewezen, heeft niet de verplichting de erfenis te aanvaarden.

In bijna elke uiterste wil wordt een rechtskeuze opgenomen. Dat wordt gedaan om zo veel mogelijk problemen met vreemd/buitenlands recht te voorkomen. Maar vaak werkt een rechtskeuze maar "tot de grens". Bijvoorbeeld een Nederlander kan bij een Nederlandse uiterste wil wel voor Nederlands recht kiezen, maar indien hij een vakantiehuis in Frankrijk nalaat, bepaalt de Franse wet dat, omdat het vakantiehuis in Frankrijk ligt, het Franse erfrecht van toepassing is.

De levenssituatie kan in een paar jaar tijd zoveel veranderen, dat een opgemaakt testament verouderd is. Een testament is altijd herroepbaar. Als iemand zijn uiterste wil ongedaan wil maken, dient de eerder opgemaakte uiterste wil geheel of gedeeltelijk te worden herroepen. Het vorige testament vervalt daarmee geheel of gedeeltelijk. Het verscheuren van afschriften van een testament is juridisch gezien zinloos.In een nieuwe uiterste wil kunnen ook aanvullende beschikkingen of wijzigingen worden aangebracht ten opzichte van de vorige uiterste wil, waarbij de vorige uiterste wil dan deels in stand blijft.

Wensen met betrekking tot de uitvaart kunnen in een testament worden opgenomen maar om praktische redenen is het beter, deze in een levenstestament te laten opnemen, of daarvoor zelf een draaiboek of scenarium op te stellen. Een testament wordt namelijk niet direct openbaar en volgens de Wet op de lijkbezorging dient een uitvaart binnen zes werkdagen na overlijden plaats te vinden.

Het Centraal Testamentenregister (CTR) is een database waarin wordt bijgehouden wie, wanneer en bij welke notaris een testament heeft laten (op)maken. Aan de hand van dit register kan een notaris zien wat het laatste testament is, alleen het laatste testament heeft rechtskracht.

De rol van de notaris is meervoudig. Een notaris kan als deskundige erfrecht adviseren over zaken die in een specifieke situatie in een testament kunnen worden geregeld en voorlichten over wat verstandig is te regelen. Er zijn verschillende juridische mogelijkheden, afhankelijk van de omstandigheden en wensen van de testateur worden er keuzes gemaakt en zorgt een notaris voor de juridisch vertaling naar de formuleringen in het testament. Op grond van beroepsregels in de Notariswet moet er op worden toegezien dat een erflater zijn/haar wil vrij kan bepalen, zo mag er niemand bij de besprekingen aanwezig zijn. Bestaat gerede twijfel over de wilsbekwaamhied, dient een medisch deskundige te worden ingeschakeld. De notaris heeft een openbare functie en is als enige bevoegd tot het passeren van de akte en tot inschrijving daarvan in het Testamentenregister.[9] Een notaris die met de afwikkeling van een opengevallen nalatenschap is belast noemt men de boedelnotaris.