Europees burgerinitiatief

Artikel 11 lid 4 van het Unieverdrag bepaalt dat voor het succesvol uitvoeren van een Europees burgerinitiatief handtekeningen van ten minste één miljoen burgers van de Unie vereist is en dat deze handtekeningen uit een 'significant aantal lidstaten'. Daarnaast vereist het verdragsartikel dat het initiatief een aangelegenheid betreft die een rechtshandeling van de Unie vereist ten uitvoering van de Europese Verdragen. Het burgerinitiatief is dan het initiatief de Commissie te verzoeken, om binnen haar bevoegdheden, een wetgevend voorstel daartoe te doen.

In verordening nr. 211/2011 worden nadere voorwaarden en procedures gesteld voor het uitvoeren van een Europees burgerinitiatief. De verordening herhaalt de voorwaarde dat zowel de starter van het initiatief, als de personen die hun handtekening zetten onder het initiatief, burgers van de Unie moeten zijn. Dit houdt in dat wie zijn handtekening onder een initiatief zet, de nationaliteit van een lidstaat van de Unie moet hebben. Om een burgerinitiatief te mogen tekenen moet daarnaast de kiesgerechtigde leeftijd bereikt zijn voor de Europese parlementsverkiezingen.

Om een Europees burgerinitiatief op te starten, moet een burgercomité gevormd worden. Dat is een comité van ten minste zeven personen, uit ten minste zeven verschillende lidstaten. Uit hun midden kiezen zij een vertegenwoordiger en een plaatsvervanger, die in de procedure de contactpersoon zijn tussen het burgercomité en de instellingen van de Unie. Zij moeten gemachtigd zijn namens het burgercomité op te treden.

Is een dergelijk comité gevormd, dan kan het initiatief geregistreerd worden bij de Europese Commissie. Dit moet geschieden voordat kan worden begonnen met het verzamelen van handtekeningen. Vanuit de Commissie wordt een contactpunt toegewezen dat assistentie kan verlenen en informatie kan verschaffen. Uiterlijk twee maanden nadat het initiatief is ingediend ter registratie, wordt het door de Commissie geregistreerd en openbaar gemaakt in het register. Vanaf de datum dat het initiatief is geregistreerd, hebben de organisatoren een jaar de tijd om voldoende handtekeningen te verzamelen. Een aantal gronden kan bestaan om registratie te weigeren:

• Er is geen burgercomité gevormd of er zijn geen contactpersonen aangewezen;
• Het voorgestelde initiatief valt buiten de bevoegdheden van de Commissie;
• Het voorgestelde initiatief maakt misbruik van de mogelijkheid een burgerinitiatief te starten of is ergerlijk;
• Het voorgestelde initiatief komt niet overeen met de waarden die in artikel 2 van het Unieverdrag zijn vermeld.

Het verzamelen van handtekeningen, ofwel 'steunbetuigingen' voor een initiatief kan zowel met papieren als met elektronische formulieren. Voor papieren steunbetuigingen is een gestandaardiseerd formulier beschikbaar, in de bijlage bij de verordening. Bij het verzamelen van digitale steunbetuigingen gelden regels met betrekking tot privacy.

De verzamelde steunbetuigingen worden overgedragen ter controle. De lidstaten van de Unie moeten daartoe een instelling aanwijzen. Doel van deze controle is vast te stellen dat alle personen die hun steun betuigd hebben, daartoe ook bevoegd waren. Deze controles mogen plaatsvinden middels representatieve steekproeven. Na de controle wordt een certificaat afgegeven met daarop vermeld het aantal geldige steunbetuigingen.

Met de certificaten kunnen de organisators naar de Europese Commissie stappen, die het initiatief zal registreren en de organisators zal ontvangen en gelegenheid zal bieden hun initiatief in detail uiteen te zetten. Daarnaast kan ook een hoorzitting in het Europees Parlement worden georganiseerd.

Het verdrag is niet heel duidelijk over het aantal handtekeningen dat per lidstaat verzameld moet worden. In de verordening is hier meer duidelijkheid over gekomen. Zo is bepaald dat de ondertekenaars van een initiatief uit ten minste een vierde van het aantal lidstaten moet komen. Met een Europese Unie van 27 lidstaten, komt dit neer op handtekeningen uit minimaal zeven landen. Daarnaast is ook een minimumaantal handtekeningen per lidstaat vastgesteld. Hiermee wordt voorkomen dat in kleine lidstaten relatief veel handtekeningen verzameld moeten worden, en wordt ervoor gezorgd dat een initiatief daadwerkelijk voor de hele Unie relevant is.

Het minimumaantal vereiste steunbetuigingen per lidstaat is het zetelaantal van de lidstaat in het Europees Parlement, vermenigvuldigd met 750. Dat komt neer op:

In artikel 19 lid 1 van het Toetredingsverdrag voor toetreding van Kroatië tot de Unie is bepaald dat voor de zittingsperiode van het Europees Parlement voor de jaren 2009-2014, na toetreding van Kroatië, het aantal parlementszetels zal worden uitgebreid met 12. Wanneer Kroatië toetreedt, moeten er dus minimaal 9000 handtekeningen in Kroatië worden verzameld, wil het land meetellen in het minimaal benodigde aantal lidstaten waar handtekeningen verzameld moeten worden.

Ook de internetpetitie opgezet door Cecilia Malmström, Eurocommissaris en voormalig Europarlementariër, is geen burgerinitiatief. Deze petitie, Oneseat genaamd,[7] wil het pendelen van het Europees Parlement tussen Brussel en Straatsburg stoppen. De petitie wil Brussel als vaste vestigingsplaats voor het Europees Parlement. Inmiddels is de petitie meer dan een miljoen keer getekend. De 'One City'-campagne,[8] wil juist van Straatsburg, vanwege haar symbolische betekenis, de enige vestigingsplaats van het Europarlement maken. Straatsburg, de Elzas en Lotharingen werden na de Franse nederlaag in de Frans-Pruisische Oorlog van 1870 Duits, en na de Duitse capitulatie tijdens de Eerste Wereldoorlog weer (voorgoed) Frans.

Deze twee elkaar beconcurrerende initiatieven kunnen niet als Europees burgerinitiatief worden aangemerkt. Om de zetel van het Europees Parlement te veranderen, is een wijziging van de Europese Verdragen noodzakelijk, hetgeen buiten de bevoegdheden van de Commissie valt.