Eerste hulp bij ongevallen

Het hebben van een EHBO-diploma betekent niet dat iemand medische plichten of bevoegdheden heeft. De wet beschouwt eerstehulpverleners als "leken". Voor hen, maar voor iedere andere Nederlandse burger, geldt de wettelijke verplichting om naar eigen vermogen (eerste) hulp te verlenen aan een medemens in nood.[1]

Medische (be)handelingen door "leken" (onder normale omstandigheden) zijn wettelijk verboden en worden beschouwd als een misdrijf. Alleen door de BIG-wet geregistreerde artsen en verpleegkundigen hebben speciale medische bevoegdheden en plichten, die bovendien beperkt zijn tot hun eigen medisch vakgebied; een tandarts mag bijvoorbeeld geen niersteen vergruizen. Zelfs medische eerstehulpverlening, zoals Advanced (Pediatric) Life Support (ALS/APLS) of Pre Hospital Trauma Life Support (PHTLS), mag alleen uitgevoerd worden door bevoegd en bekwaam ambulancepersoneel, (huis)artsen, SEH-personeel en gespecialiseerde verpleegkundigen. Met andere woorden: een dermatoloog of oogarts is ook een leek op eerstehulpgebied ondanks zijn uitgebreide medische kennis op zijn vakgebied.

Van iemand die in het bezit is van een eerstehulpdiploma, mag aangenomen worden dat hij/zij beter in staat is om bij levensbedreigende stoornissen en letsels eerste hulp te bieden totdat medische hulp gearriveerd is.

EHBO'ers zijn de eerste schakel in de hulpverleningsketen. Direct starten met de eerstehulpverlening door omstanders (EHBO'ers) is van cruciaal belang, met name bij ademhalingsproblemen, circulatiestilstand of ernstige bloedingen. De EHBO'er roept bij levensbedreigende letsels en stoornissen direct professionele hulp in via het Europese alarmnummer 112. Voor niet-levensbedreigende letsels dient het slachtoffer altijd te worden doorverwezen naar de eerstelijnsgeneeskunde. In Nederland is dat de vaste huisarts, huisartsenpost met de avond- of weekenddienst of de afdeling spoedeisende hulp (SEH) van een ziekenhuis.

Elke certificerende EHBO-organisatie kent haar eigen EHBO-richtlijnen en -eindtermen. In Nederland zijn er geen wettelijk voorgeschreven richtlijnen. Hierdoor is het mogelijk dat men niet verplicht het Oranje Kruisdiploma hoeft af te nemen, maar conform het gewenste niveau zoals een RI&E dat bepaalt, kan worden opgeleid naar eigen keuze.

Bij het verlenen van EHBO volgens het Oranje Kruis-systeem houdt men rekening met vijf belangrijke punten:

1. Let op gevaar. Zorg ervoor dat je zelf, omstanders en het slachtoffer geen gevaar lopen
2. Ga na wat er gebeurd is en daarna wat iemand mankeert. Vraag aan het slachtoffer of de omstanders wat er is gebeurd of kijk wat er is op te maken uit de situatie ter plaatse
3. Stel het slachtoffer gerust en zorg voor beschutting. Een slachtoffer is vaak geschrokken en heeft iemand nodig die hem opvangt en geruststelt; wees rustig en zorgzaam maar ook kordaat. Zorg voor beschutting tegen kou of hitte
4. Zorg voor professionele hulp. Laat een omstander het alarmnummer bellen en laat onderstaande punten doorgeven. Vraag de beller daarna terug te komen, zodat u zeker weet dat er is gebeld.
   • De volgende informatie is voor de hulpdiensten van belang:
     • welke hulpdienst nodig is (ambulance)
     • plaats waarheen de hulp moet komen
     • wat er gebeurd is
     • aantal slachtoffers
     • de vermoedelijke leeftijd
     • wat het slachtoffer mankeert. Vermeld ook expliciet of er een reanimatie plaatsvindt
5. Help het slachtoffer op de plaats waar deze is aangetroffen. Door een slachtoffer onnodig te verplaatsen, kan zijn toestand verslechteren. Verplaats een slachtoffer alleen, indien er sprake is van acuut gevaar.

Diverse andere Nederlandse certificerende EHBO organisaties als LPEV ed hanteren eigen richtlijnen en eindtermen. Meestal zijn deze EHBO regels gebaseerd op de internationale ABCDE methodiek. Globaal zien deze eerstehulp regels er als volgt uit.

• Veiligheid
• Benadering en stelpen grote uitwendige bloedingen
• ABCDE methodiek inclusief AVPU, AMPLE en MIST of SBAR
• Secundaire en tertiaire letsels
• Overdracht en vervoer

EHBO'ers kunnen zich aansluiten bij een lokale EHBO-vereniging of Rode Kruisvereniging. Deze verenigingen kunnen zijn aangesloten bij koepelorganisaties. Nederland kent enkele grote koepelorganisaties voor EHBO.

De Koninklijke Nederlandse Vereniging Eerste Hulp Bij Ongelukken (KNV EHBO) is een EHBO-koepelorganisatie, waarbij ongeveer 550 verenigingen zijn aangesloten. De KNV EHBO werd in 1893 opgericht door dr. C.B. Tilanus jr en ontving in 1953 het predicaat Koninklijk. In aantal leden is het de grootste EHBO-organisatie in Nederland. De aangesloten verenigingen heten allen: "Afdeling [plaatsnaam] van de Koninklijke Nederlandse Vereniging Eerste Hulp Bij Ongelukken". Wie lid is van een plaatselijke EHBO-vereniging, is ook automatisch lid van de KNV EHBO.

De Nationale Bond voor EHBO is een koepelorganisatie waarbij ongeveer 300 plaatselijke EHBO-verenigingen zijn aangesloten. De Nationale Bond werd in 1949 (de tijd van de verzuiling) opgericht onder de naam Katholieke Nationale Bond voor EHBO en is sterk gelieerd aan het Rode Kruis. Sinds 1991 is het predicaat Katholieke komen te vervallen. In 2000 richtte de KNV EHBO en de Nationale Bond voor EHBO gezamenlijk de Federatie Nederlandse EHBO (FNE) op. In 2005 werd duidelijk dat een fusie geen kans van slagen had en gingen beide organisaties weer autonoom verder.

Overige koepelorganisaties van EHBO-verenigingen zijn: EHBO Nederland (102 verenigingen), EHBO Limburg (94 verenigingen), EHBO Noord-Brabant (94 verenigingen) en het Nederlandse Rode Kruis (meer dan 300 afdelingen). Ook reddingsbrigades kunnen gezien worden als een EHBO-vereniging; zij zijn vrijwel allemaal onderdeel van Reddingsbrigade Nederland.

Daarnaast zijn er "vrije" zelfstandige EHBO-verenigingen die niet zijn aangesloten bij een van bovengenoemde koepelorganisaties.

Er is geen sprake van een overheidserkenning van EHBO-organisaties. Alle EHBO-diploma's hebben voor de wet eenzelfde status. Sommige certificaten/diploma's kunnen wel door de overheid worden aangewezen, met als bekendste voorbeeld het certificaat/diploma Eerste hulp aan Kinderen welke door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid moet zijn aangewezen ten behoeve van geregistreerde gastouders. In Nederland heeft elke EHBO-organisatie haar eigen EHBO-richtlijnen vastgesteld en kunnen eerstehulpverleners (EHBO'ers) volgens eigen eindtermen certificeren. Alle certificerende EHBO-organisaties in Nederland hanteren in de praktijk min of meer dezelfde basisrichtlijnen zoals de reanimatierichtlijnen van de NRR/ERC, alleen zitten er behoorlijke niveau- en opleidingsverschillen tussen de organisaties zelf.

Er is meer keuzemogelijkheid voor de consument en bedrijven gekomen in kwaliteit en opleidingsniveau van eerstehulpopleidingen, al naargelang de behoefte en/of noodzaak (RI&E).

Sinds 2000 is er de certificatie-instelling NedCert, die onder andere het vakbekwaamheidscertificaat voor 'Spoedeisende Hulpverlening bij Slachtoffers' uitgeeft. De certificaties van NedCert waren van 2004 tot 2012 geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie (RVA). Het certificaat SEHSO van NedCert is een van de door het ministerie van SZW aangewezen certificaten voor gastouders.

NIKTA certificeert eerstehulpverleners (EHV'ers) en bedrijfshulpverleners (BHV'ers). Hoewel niet geaccrediteerd door de Raad van Accreditatie (RVA), biedt NIKTA een door het ministerie van OCW aangewezen certificaat aan ten behoeve van gastouders.

In België zorgt voornamelijk het Rode Kruis voor opleidingen, hiernaast zij er vele andere bedrijven die diverse EHBO-opleidingen aanbieden. Ze geven daarvoor elk hun eigen handboeken uit. De EHBO-opleidingen van het Rode Kruis (Eerste Hulp en Helper) zijn volgens de Europese Standaard Richtlijnen. Het Rode Kruis organiseert na de Helper-cursus, ook nog bijkomende opleidingen tot gespecialiseerde eerstenhulpverleners en tot ambulanciers. Een ambulancier bij het Rode Kruis heeft een opleiding van 150 uur en mag niet-dringend ziekenvervoer uitvoeren. Het Rode Kruis biedt haar leden ook de mogelijkheid om zich op te laten leiden tot hulpverlener-ambulancier, die de dringende geneeskundige hulpverlening mag uitvoeren op 112 ziekenwagens. De EHBO-opleidingen van bijvoorbeeld het Vlaamse Kruis (basismodule EHBO en vervolgmodule EHBO) duren samen 35 uur. Een vervolgopleiding tot ambulancier duurt minstens 60 uren. Na het volgen van interne bijscholingen kan je na een EHBO-cursus mee met de ziekenwagen. Het verschil kenmerkt zich in dat het Rode Kruis zeer gespecialiseerde burgerhulpverleners aanbied met een diepgaande opleiding.

In België is de eerstelijnsgeneeskunde de huisarts, de huisarts van wacht of de spoeddienst van het ziekenhuis.

In 2016 leidde het Rode Kruis-Vlaanderen 58.829 mensen op in eerste hulp en 21.465 mensen in reanimeren en defibrilleren (volgens de richtlijnen van de Europese Reanimatieraad). Ook leidde het Rode Kruis 2.764 erkende bedrijfshulpverleners op.[2]

Uit een enquête van het Rode Kruis uit 2017 bij 7.000 Belgen blijkt dat deze hun eerstehulpkennis vaak overschatten: gemiddeld schat 35% de eigen hulp fout in. Vooral bij snijwonden of hevige bloedingen kiezen veel mensen voor een foutieve hulpmethode (respectievelijk 4 op 10 en 3 op 10). Bij ongevallen met gevaarlijke stoffen onderschatten Belgen hun kennis dan weer: 1 op 3 kiest voor de juiste hulp ondanks hier weinig zeker over te zijn. Ook bleek uit de enquête dat zo goed als alle Belgen een groot belang hechten aan eerste hulp: 99% zou zelf willen geholpen worden als hem iets zou overkomen, 98% wil andere mensen in hun omgeving kunnen helpen en 94% zou zich schuldig voelen als ze niet zouden kunnen helpen. Een meerderheid van de Belgen volgde ooit al een eerstehulples en 94% vindt dat een eerstehulpopleiding verplicht zou moeten zijn.[3]

Vanaf 1 november 2018 moet iedereen die in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn rijbewijs wil halen verplicht een EHBO-opleiding volgen. Brussels staatssecretaris voor Verkeersveiligheid Bianca Debaets (CD&V) stelde dat de bedoeling was om automobilisten een basisopleiding te geven hoe ze moeten omgaan met verkeersslachtoffers. Het gewest neemt de kosten op zich zodat de EHBO-opleiding gratis is voor kandidaat-automobilisten.[4]

In maart 2017 ging in Hoogstraten een proefproject van start met EVapp (Emergency Volunteer Application) waarbij mensen met EHBO-kennis ingeschakeld kunnen worden als vrijwillige burgerhulpverleners bij een hartstilstand. EVapp werkt daarvoor samen met de stad Hoogstraten, het Antwerpse Hulpcentrum 100/112 en de Provinciale Commissie voor Dringende Geneeskundige Hulpverlening. Vrijwilligers kunnen zich registreren via de app of de website, waarbij ze een bewijs moeten voorleggen van hun EHBO-kennis. Bij een hartstilstand activeert het Hulpcentrum 100/112 het EVapp-systeem dat de nabije vrijwilligers alarmeert via de app of via sms. De app kan de vrijwilliger ook begeleiden naar de locatie van het slachtoffer of naar het dichtstbijzijnde AED-toestel. Deze vrijwilligers kunnen de reanimatie dan al opstarten in afwachting van de hulpdiensten. De stad Hoogstraten organiseerde ook reanimatielessen in samenwerking met het Rode Kruis.[5]