Dissonantie (muziek)

Een muzikale samenklank heet dissonant als zij niet welluidend is, de samenklank wringt. Een welluidende samenklank heet consonant. Vaak wordt dissonant door minder geoefende luisteraars verward met vals.

Gedurende de westerse muziekgeschiedenis zijn de opvattingen over consonantie en dissonantie enigszins verschoven. Maar in heel grote lijnen valt een emancipatie van de dissonant waar te nemen.

Muzikale intervallen die van oudsher als consonant worden beschouwd zijn het octaaf, de kwint en ook de kwart. Heel vroeger (middeleeuwen) werden alle andere intervallen als dissonant beschouwd, hoewel in doedelzakmuziek bijvoorbeeld de grote secunde eerder een consonant was dan de terts. Op het Europese continent golden tertsen en sexten als sterk dissonant, maar in Engeland was dat niet zo. Daar zong men graag in parallelle tertsen of sexten. Aan het einde van de Honderdjarige Oorlog (rond 1450) (renaissance) beginnen tertsen en sexten ook op het continent als samenklank gewaardeerd te worden. Men begint te spreken over:

• volkomen consonanten, octaven, kwinten en kwarten;
• onvolkomen consonanten, grote en kleine tertsen en de omkeringen daarvan kleine en grote en sexten;
• dissonanten, secundes, septiemen, overmatige kwart, (en alle overmatige en verminderde intervallen).

Later in de muziekgeschiedenis echter wordt de kwart vanwege harmonische redenen dissonant, (doorgangsdissonant tussen terts en kwint). Nog weer later worden ook septiemen niet meer als dissonant ervaren.

Muzikale dissonantie is gedeeltelijk te verklaren vanuit sensorische dissonantie. Zeker de consonantie van de kwart kan goed worden verklaard door modellen uit de psychoakoestiek.

In de religieuze cantate Meine Seufzer, meine Tränen (BWV 13) past Johann Sebastian Bach de dissonant, uitputtend en gericht toe. Deze cantate staat vol van schrijnende akkoorden met onopgeloste dissonanten op de gewichtigste momenten van elke maat.