De astronoom

Het schilderij toont een man die een hemelglobe van Jodocus Hondius uit 1600 bestudeert. Op de werktafel ligt de Institutiones Astronomicae et Geographicae van Adriaan Metius (1621) opengeslagen op Boek III. Metius adviseert de onderzoeker in dat hoofdstuk om behalve op mechanische instrumenten en kennis van geometrie ook op inspiratie door God te vertrouwen. Aan de muur hangt een schilderij van de Vondst van Mozes. Deze profeet stond symbool voor de kennis van astronomie en geografie doordat hij alle kennis van het oude Egypte had verworven en het joodse volk uit Egypte leidde.[1]

Mogelijk is de afgebeelde man in beide stukken Antoni van Leeuwenhoek, stad- en leeftijdgenoot van Vermeer. Twintig jaar later portretteerde de Delftse schilder Jan Verkolje deze wetenschapper in een vergelijkbare pose als in De geograaf. De gelaatstrekken komen eveneens deels overeen. Sluitend bewijs voor deze aanname is echter niet te geven.[1]

De geograaf

De pendanten De astronoom en De geograaf zijn hoogstwaarschijnlijk in opdracht vervaardigd. Het zijn de enige schilderijen van Vermeer waarop een alleenstaande man is afgebeeld. In 1713 werden beide stukken geveild door de Rotterdamse regent Adriaen Paets, mogelijk de opdrachtgever. Op de veilingstukken staan ze beschreven als een stuk verbeeldende een Mathematis Konstenaar, door vander Meer en een ditto door denzelven. Na enkele malen doorverkocht te zijn in de achttiende eeuw was de Amsterdammer Jan Danser Nijman de laatste die beide werken in zijn bezit had. Jan Gildemeester Jansz. verwierf De astronoom in 1797. Tussen 1881 en 1888 kwam De astronoom in het bezit van de familie Rothschild. In 1940 confisqueerde Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg, een organisatie die voor de Nazis kunst roofde in de bezette gebieden, het schilderij in Parijs. Na de oorlog werd het doek teruggegeven aan de familie. In 1983 verwierf de Franse staat het schilderij als vergoeding van te betalen successierechten.[2] Sindsdien hangt het in het Louvre.