De Unistand

Op 12 juli leest Heer Bommel in het NRC Handelsblad dat hij met vakantie zou zijn. Zijn bediende Joost ontkent elke betrokkenheid bij dit bericht. De kasteelheer stelt dat zijn autobiograaf er achter zit. Die is zonder zijn toestemming in Ierland gaan wonen, waar nu ook nog eens een poststaking is uitgebroken. Maar op 6 augustus zal de beschrijving van zijn leerzame levensweg worden hervat. Al zou hij naar dat eiland moeten zwemmen!

Alle[2] volkeren hebben zich tegenwoordig verenigd in de UNI ofwel het United Nations Institute, zodat er geen oorlogen meer kunnen zijn. Vele jaren geleden hadden Unagogen het voorstel ingediend om het gemiddelde van alle bevolkingen uit te rekenen. Dit gemiddelde zou het toonaangevend model worden. Met het oog op de uitvoering werd de Unistand opgericht. Daar kwamen geleerden uit de hele wereld bijeen, die niet veel verder geraakten dan onbeschaamd ruzie maken. De voorzitter redt de bijeenkomst door lokale subcommissies te benoemen. In een van die plaatselijke subcommissies komen we de bekende Rommeldamse wetenschappers Joachim Sickbock en Zbygniew Prlwytzkofsky tegen. Eerstgenoemde wil de breedtegraden als karakteristieke lijnen gebruiken, de laatste wil de lengtegraden er bij betrekken om zo tot een kwadraatgebied te komen. Joachim verwijt Zbygniew zijn buitenlandse spraak, maar zijn collega riposteert dat hij al 20 jaar in het gebied woonachtig is. Hij maakt driftig een kwadraatgebied zwart, dat de stad Rommeldam en ommelanden omsluit. Zijn voorstel schiet wortel, want enige jaren later werd dit eindresultaat ingebracht bij de UNI-raad. De som van de leefpatroonvierkanten zullen worden herleid tot één wereldgemiddelde. Besloten wordt een passend gebouw ter beschikking te stellen aan een commissie die het werk ter hand gaat nemen, zonder de media er in te betrekken. De feitelijke bouw van dit Unistand-gebouw gaf toch weer aanleiding tot nieuwe bezwaren. Vertegenwoordiger Krielof realiseerde zich dat zijn land vele leefpatroonvierkanten zou bevatten, hetgeen binnenlands tot problemen zou kunnen leiden. Staatssecretaris Schofl was omgekeerd bevreesd dat het leefpatroonvierkant van zijn land in het buitenland zou kunnen gaan vallen, wegens de geringe omvang van zijn thuisland.[3] Hun gezamenlijk protest ontmoet enige steun in de UNI-raad, waar besloten wordt het plan op een laag pitje te zetten. De opdracht wordt verstrekt aan doctorandus Duttukker, die al zijn leven lang werkte aan zijn standaardwerk: 's Werelds mogelijke Vrede’.

In de loop van het volgende jaar vertrok Hoofd-Somnolent Duttukker met zijn assistent kandidaat Soesdoezel per helikopter naar het Unistand gebouw.[4] Het hele gebouw werkt volautomatisch en de twee beambten besluiten in de kelder te gaan bivakkeren. Daarheen worden vanuit de hele wereld de rapporten heengezonden. Heer Soesdoezel houdt zich met deze papierstroom bezig, zijn chef heeft er tijd voor zijn standaardwerk en de jaren verstrijken.

Op zekere dag ziet heer Bommel het malle flatgebouw in De Zwarte Bergen. Maar thuis op kasteel Bommelstein maakt bediende Joost zijn werkgever attent op achterstallig onderhoud aan zijn eigen kasteel. Na een korte en felle discussie verschijnt aannemer Leemzeulder in het kasteel. Die stelt een restauratie voor van fundament tot de nok. Heer Bommel verklaart dat hij bij de aankoop van zijn voorvaderlijk slot reeds het kasteel heeft opgeknapt. Toch wordt na het indienen van een begrotinkje begonnen met gemastiekte vloeren, plastikol draagberen, vliegende gevels en halfsteense steunmuurtjes en de aanpak van de pinakels. De markies de Canteclaer suggereert vergenoegd in het voorbijlopen dat het beter is de bouwval eerst volledig te slopen. De vertoornde kasteelheer spreekt over een erfstuk dat hij na zijn dood als museum aan de stad zal nalaten.

Terug op het kasteel krijgt hij te maken met ambtenaar eerste klasse Dorknoper, die spreekt over vergunningen, leges, zegels en de monumentenlijst. Rechten van een heer, de Heerlijkheidsrechten zijn waarschijnlijk afgeschaft,[5] zodat afbraak dreigt. Bij de Westertoren gekomen ontmoet de kasteelheer aannemer Leemzeulder, die wil opleveren. De plavuizen en het eikenhout zijn weggewerkt met plasticcement, glanslinool,[6] witte glansverf en weggewerkte suprabuisverlichting. Heer Bommel vindt alles een schande en wil zijn natuursteen terug. De aannemer raakt ontstemd omdat hij door de afwijkende maten toch al op de klus heeft moeten toeleggen. Huisheer Joost was trouwens wel tevreden. Opdrachtgever en aannemer nemen vertoornd afscheid van elkaar. Heer Bommel gaat zelfs behoedzaam lopend voor een tweede keer onderuit, juist op het moment dat ambtenaar Dorknoper met de voorzitter van de monumentenbescherming heer Ontok zijn opwachting maakt. De heren worden met een bezem door de kasteelheer zijn vesting uitgejaagd. Buiten het kasteel raadt een kalme markies ambtenaar Dorknoper uitplaatsing van de bewoner van Bommelstein aan. Heer Bommel kan zijn toornige verhaal over zijn mislukte verbouwing en bemoeizieke ambtenarij kwijt aan Tom Poes, die best wil luisteren maar toch ook het vervallen torengebouw, beschreven in een krantenartikel, in de Zwarte Bergen weleens wil zien. Commissaris Bulle Bas komt vervolgens langs om de overtredingen op te schrijven om tot vervolging te kunnen overgaan maar hij krijgt geen toegang. Hij belooft terug te komen met een huiszoekingsbevel. Tom Poes wil het liefst een tochtje naar de Zwarte Bergen maar zijn vriend gaat het hogerop zoeken.

Een eenzame wandelaar, die aan het einde van zijn Latijn is, verschaft zich inmiddels wederrechtelijk toegang tot het Unistand gebouw. Er zijn daar interessante rapporten in overvloed, het licht werkt en het voedsel wordt automatisch opgediend. Als de telefoon in het gebouw gaat, meldt heer Bommel aan de andere kant van de telefoonlijn dat hij de ‘vicarius-generaal’ persoonlijk aan de lijn heeft. Tom Poes zegt desgevraagd: "Hm". Enkele dagen later ontvangt heer Bommel al een deftig schrijven van de UNI. Het gemeentebestuur van de stad Rommeldam heeft bereids richtlijnen ontvangen. Op hetzelfde ogenblik komt de commissaris binnen met een huiszoekingsbevel. Heer Bommel deelt onderuitgezakt zeer vergenoegd mee dat hij de betreffende vleugel heeft laten dichtmetselen wegens een valgevaarlijke vloer. Bediende Joost toont trots Bulle Bas het door hem vervaardigde metselwerk.

Burgemeester Dickerdack zit diezelfde ochtend verslagen op zijn stoel. De Unistand heeft geschreven dat heer Bommel is aangewezen tot standaardburger van Rommeldam. De ontboden ambtenaar eerste klasse Dorknoper noemt het schrijven onuitvoerbaar en een ramp. De burgemeester spreekt van de ondergang. De binnentredende commissaris Bulle Bas wil de kasteelheer streng aanpakken wegens een muur in zijn gang, maar hij is te laat. Bommel is de standaardburger van de gemeente volgens een missive van de Unistand en kan beter met rust worden gelaten. Een bode brengt nieuwe richtlijnen van de Unistand. Tot ontzetting van de markies komt de burgemeester hem persoonlijk mededelen dat alle titels nu zijn afgeschaft.[7] De burgemeester heeft een dringende protestbrief geschreven, want ook de auto's in de stad moeten van het model de Oude Schicht zijn en de ruitjesjas wordt een verplicht kledingstuk. Commissaris Bulle Bas en ambtenaar Dorknoper zoeken verslagen steun bij elkaar. Auto’s die niet aan de nieuwe Bommelstandaard voldoen worden in beslag genomen evenals het niet rijvaardige type van het Bommelmodel. Ambtenaar Dorknoper valt de geplaagde aannemer Leemzeulder lastig. Zijn nieuwe stadswijk[8] moet overschakelen op natuursteen en eikenhout.

Heer Bommel wil als rolmodel heer weer eens een kijkje gaan nemen op de Kleine Club. Daar legt de burgemeester aan de voorzitter en krantenmagnaat O. Fanth Mzn uit dat Bommel de gemeentelijke standaard is geworden en Bommelstein de gemiddelde woning. In die sfeer komt heer Bommel de zegeningen van de Bommelstandaard uitleggen. De twee clubleden draaien uit protest hun stoelen 180 graden,[9] zodat heer Ollie tegen de varkenslederen ruggen aankijkt. Hij besluit te vertrekken in de mening dat ze nu nog jaloers zijn, maar als iedereen is opgetrokken tot zijn niveau, dan zullen ze wel dankbaar zijn. Een herenkledingzaak in een zijstraat bij de club verkoopt alleen nog maar ruitenjassen, geel met rooie ruiten. Voorgeschreven door de UNI, volgens de uitbater de heer Fournier. De binnengekomen klant, een zekere Bonckers, beklaagt zich erover en tevens over zijn 50 jaar oude auto, die hij heeft moeten kopen en die benzine slurpt. Fournier wijst hem op de buitenlopende heer Bommel, de trendzetter. Er ontstaat een kloppartij op straat, met de trendzettende heer als middelpunt. Commissaris Bulle Bas en brigadier Snuf maken er met de wapenstok een einde aan. De Oude Schicht raakt beschadigd en heer Bommel nat, door een geworpen emmer water. De commissaris raadt de kasteelheer aan stilletjes naar huis te gaan en zich niet meer als standaardheer te laten zien. Want het is wel altijd dezelfde.

Die middag heeft ambtenaar Dorknoper zijn berekeningen klaar. De belastingen moeten naar 1000% van het inkomen en een nieuwbouwpand kost 10 miljoen florijnen per stuk. Het pand is ook niet verwarmbaar en er is een groot tekort aan materiaal. Het drukken van geld zal niet baten. Bulle Bas wil ook de handdoek in de ring gooien middels vervroegd pensioen. Dorknoper brengt voor de tweede keer de strijdigheid van de besluiten met de gemeenteverordening naar voren. De artikelen 592 en 673 d tot q. De burgemeester ziet nog slechts één uitweg. Hij legt alle besluiten naast zich neer. Ze hebben nooit iets ontvangen van UNI of Unistand.

Tom Poes ziet zijn vriend aan komen lopen zonder auto met een gehavende jas. Tom Poes wrijft hem in dat hij iets voor zijn idealen moet over hebben. Er komen steeds meer auto's op de weg, die op de Oude Schicht lijken. Maar dat verandert snel nu de politie zich terug heeft getrokken op last van de burgemeester. Brigadier Snuf telt dat nog maar 1 op de 12 automobielen van het model oude Schicht is. Gewoon oogluikend laten passeren, maar zijn commissaris heeft het er moeilijk mee. Als hij met vervroegd pensioen is kan hij rustig met zijn rug naar het leven gaan staan. Ook ambtenaar Dorknoper loopt mopperend langs de nieuwbouwwijk. Het passeren van internationale voorschriften levert straks moeilijkheden op. Tom Poes wijst zijn vriend tijdens een wandeling guitig op het verdwijnen van de oude modellen en de moderne nieuwbouw. Heer Bommel, die moeizaam op een stok loopt, wordt door de vrolijke toon geprikkeld. Thuisgekomen op zijn kasteel belt de kasteelheer wederom met de Unistand en doet zijn verslag. Tot ontzetting van Tom Poes worden de domme brieven nu gevolgd door de aangekondigde komst van een gevolmachtigd inspecteur. "Waarom doet u dat toch?"

De volgende morgen ontvangt burgemeester Dickerdack bericht van de Unistand. Een inspecteur zal langs komen om zich op de hoogte te stellen. Heer Dorknoper vindt desgevraagd dat de burgemeester dit zelf maar moet opknappen. Zelf heeft hij genoeg nachten wakker gelegen van het idee van de burgemeester om net te doen alsof de UNI niet bestaat. Om elf uur meldt zich inspecteur Priembickel.[10] zich in het gereserveerde hotel Royal. In de suite met uitzicht op het park ontvangt hij een burgemeester gehuld in ruitjesjas. Hij eist de dienstauto van de burgemeester op, die hij wel[11] en de burgemeester niet meer mag gebruiken. De geheime inspecteur meldt zich op Bommelstein. Hij heeft te veel onaangepaste auto's en een betonnen wijk in aanbouw gezien. Standaardburger Bommel behoeft slechts een cheque van 10.000 florijnen te tekenen en daarna kan de inspectie officieel beginnen. Vervolgens wordt de burgemeester aangepakt. Hij wordt vervangen door een UNI-commissie wegens de vele overtredingen. Heer Dickerdack wijst op zijn meer dan dertigjarig dienstverband. Ook de burgemeester tekent gaarne een cheque en overhandigt deze aan de inspecteur. Ook ambtenaar Dorknoper in ruitjesjas gehuld, krijgt ook een vermanend bezoek met het verzoek de salarissen nu op te trekken.

Heer Bommel zit de volgende dag van de natuur te genieten tegen een boom. Hij geeft Tom Poes gaarne uitleg van de ontwikkelingen en al pratend komt zijn jonge vriend erachter dat de brieven aan heer Ollie afkomstig zijn uit het malle gebouw in de Zwarte Bergen. Heer Bommel is maar wat tevreden met de Oude Schicht en een ruitjesjas, maar zijn vriend vindt het maar niets dat iedereen daaraan moet geloven. Maar Tom Poes mag best in zijn eentje naar het gebouw gaan kijken nadat hij de Oude Schicht bij de garage heeft opgehaald. Tom Poes krijgt een lift van journalist Argus. Die is erachter gekomen dat het idee van de modaalburger jaren geleden is ontwikkeld door stadgenoot professor Prlwytzkofsky. Hij heeft dat nagezocht in de archieven, nu alle stadgenoten een geruite jas moeten dragen. Dat zal de lezers interesseren! Inmiddels komt een zwetende ambtenaar Dorknoper melding maken van een UNI-boete, die de inspecteur wil opleggen. Die zal in de zes cijfers lopen, nadat de belastingaanslagen zijn bestudeerd.[12] Professor Prlwytzkofsky wil niets van journalist Argus en Tom Poes weten. Hij is succesvol bezig met een bestuurbare grasmaaier en zijn plannen richting Unistand zijn al jaren oud. Wel wil hij kwijt dat het waanzin is als gemiddelde burger de ‘Bommelheer’ te nemen. Journalist Argus heeft nu wel een kop in zijn hoofd: "Misbruik van gelden voor Waanzin." Ook commissaris Bulle Bas krijgt van de hoogleraar te horen dat de Unistand waanzin is. In de kamer van de burgemeester zijn Dorknoper en Dickerdack ten einde raad. De binnentredende commissaris besluit om de Unistand te gaan bezoeken. Hij wil de baas van inspecteur Priembickel weleens spreken. In de stad ziet Tom Poes aanplakbiljetten verschijnen. De Unistand heeft de stad een hoge boete opgelegd. De burgemeester vraagt nu onder het motto, actie Bommelstand, een vrijwillige bijdrage aan de burgers om belastingheffingen te voorkomen. Op het kasteel legt bediende Joost de situatie aan zijn werkgever uit. Er wordt nu belasting geheven als boete wegens het niet opvolgen van het voorbeeld van heer Bommel. En dat is iets dat Joost nooit zou doen, ook als hij het zou kunnen.

Tom Poes krijgt laat in de middag de beschikking over de gerepareerde Oude Schicht en rijdt naar de bergen. Bij het Unistand gebouw spreekt hij de chauffeur van de dienstauto van de burgemeester aan. Laatstgenoemde bevestigt dat hij nu de chauffeur is van inspecteur Priembickel. Bij zijn zoektocht in het gebouw wordt Tom Poes vakkundig in het luchtverversingssysteem opgenomen en tijdelijk onschadelijk gemaakt. Heer Bommel besluit intussen bij afwezigheid van zijn jonge vriend zijn buurvrouw te gaan bezoeken. Anne Marie Doddel heeft zelf raad nodig achter haar koude koffie. Ze legt uit dat ze belasting moet gaan betalen om in een kasteel te kunnen wonen en dat wil ze niet omdat ze daar geen geld voor heeft. Het komt trouwens allemaal door haar buurman. Volgens kruidenier Grootgrut komt alles door de kasteelheer want iedereen moet gaan leven zoals heer Bommel, de standaardheer. Dat alles neemt ze hem kwalijk! "Hoe kan een vrouw alleen, nu ooit het gemiddelde halen?" Heer Bommel loopt ijsberend door haar kamertje, bedenkend dat als zij nu de enige was, want dan is het kasteel groot genoeg. Hij besluit uiteindelijk dat het allemaal de schuld is van de ambtenarij. Doddeltje stelt voor dat hij een eind gaat maken aan dat Unistand-gedoe, omdat hij toch alles kan. Heer Bommel besluit dat te gaan doen, maar wordt buiten opgewacht door brigadier Snuf. Er zijn relletjes rond slot Bommelstein en de commissaris is er niet. Heer Bommel besluit een omweg om Bommelstein te nemen. Bediende Joost komt hem melden dat de westvleugel van het kasteel in brand is gestoken. Joost besluit naar de stad te vluchten, zijn werkgever eenzaam achterlatend.

Commissaris Bulle Bas is in een diepgaand gesprek gewikkeld met de secretaris-generaal van de Unistand, daarbij gehinderd door de loeiende luchtverversing. Het gesprek loopt uit op een schorsing van Bulle Bas, die met een gift ongedaan kan worden gemaakt. Zo niet dan komt er een Uni-commissaris met Uni-troepen. Voor de veiligheid wordt de commissaris van Rommeldam opgesloten in een kast van het Unistand gebouw. Vlak na het vertrek van de hoge ambtenaar, wordt Tom Poes uitgespuugd door het luchtverversingssysteem. Omdat hij als kat meestal op zijn pootjes terechtkomt, weet hij een korte tijd later commissaris Bulle Bas te bevrijden. De politiechef onderzoekt het gebouw en vindt rondslingerend briefpapier en handtekeningenstempels. Tom Poes vindt intussen in de kelder twee duttende beambten en papiermassa’s. Het verhoor door Bulle Bas levert als enig feit op dat zij de enige twee beambten zijn in deze voorbereidende fase van de Unistand. Tom Poes trekt Bulle Bas aan de mouw en zegt te weten wie Priembickel echt is.

Inspecteur Priembickel rijdt intussen in de politiejeep stadwaarts. Hij vreest dat de commissaris uit de kast zou komen en dat het bleke baaske de luchtverfrissing zou overleven. De miljoenenboete voor de stad kan hij wel vergeten temeer daar kasteel Bommelstein in brand staat. Hij moet zich reppen om twee cheques te innen als de bank om tien uur opengaat. De kassier geeft opdracht te betalen omdat de handtekeningen van Bommel en de burgemeester eronder staan. De macht van de Unistand is groot, want daarom dragen ze die ruitjes jassen en hangen er boetes boven de stad. Commissaris Bulle Bas zit aan het stuur van de Oude Schicht met Tom Poes naast hem. Ze komen de verslagen heer Bommel tegen. Tom Poes legt uit dat ze samen naar de bank moeten. De inspecteur vraagt om een enveloppe om het geld op te bergen op het moment dat commissaris Bulle Bas, Tom Poes en heer Bommel de bank binnenlopen. Bulle Bas arresteert de inspecteur alias de oplichter Joris Goedbloed, die door Unipol gezocht wordt. Hij wordt samen met heer Bommel voor hun eigen veiligheid tijdelijk opgesloten in het kamertje voor dubieuze debiteuren. Heer Bommel laat zichzelf als opstapje door zijn celmaat gebruiken, zodat deze door een hoog raam kan ontsnappen. Hij krijgt er een plastic buil bijgeleverd, om op zijn hoofd te plakken. Commissaris Bulle Bas laat alle wegen blokkeren om Joris te vatten en verwijst heer Bommel voor controle naar het ziekenhuis. Naast Tom Poes in de Oude Schicht legt heer Bommel uit hoe het echt gegaan is. De inspecteur klom op zijn schouders en verschafte hem een buil als alibi. Hij neemt nu gaarne zijn intrek in Hotel Royal, totdat kasteel Bommelstein is hersteld van de brand. Tom Poes noemt Joris een smeerlap, maar zijn vriend ziet het anders. Hij heeft hem uit het moeras getrokken toen iedereen over hem heen liep. Daarna luistert hij niet meer naar de mopperende Tom Poes en geeft vanuit de hotellobby opdracht het kasteel te ontdoen van linoolplastiek en te herstellen met natuursteen en eikenhout. Heer Bommel weet dat zoiets duur is, maar de verzekering dekt de schade en zelfs de oude auto's die de stadbewoners moesten kopen zal hij terugkopen.

Die avond geeft de burgemeester uitleg op de televisie. Een gevaarlijke bende terroristen had zich meester gemaakt van het Unistand gebouw. De overheid was op een dwaalspoor geleid en het stadsbestuur belandde in een crisis. Maar scherpzinnig optreden van de politie heeft de misdadigers onschadelijk gemaakt en het recht zal zijn loop hebben. Een bekende stadgenoot Olivier. B. Bommel heeft bovendien aangeboden alle automobielen tegen kostprijs terug te kopen. Ook aan hem is het stadsbestuur veel dank verschuldigd. Bediende Joost had met genoegen de uitzending bekeken en verheugt zich op zijn terugkeer op het kasteel. Joris Goedbloed heeft als afscheid een bankbiljet van de kasteelheer gekregen en schikte zich in zijn lot. Hij vond het toch wel een aardige ervaring, "Experia Jocus est".

Geruime tijd later was kasteel Bommelstein hersteld en kan heer Bommel voor zijn vriend en zijn buurvrouw een feestmaal geven. Hij vindt het eervol om door de Unistand te zijn aangewezen als modelheer. Tom Poes werpt tegen dat Joris Goedbloed dat had verzonnen. Heer Bommel stelt dat hij aan hem zelfs een buil heeft overgehouden. Doddeltje zegt dat alleen het kasteel haar dwarszat. Heer Bommel zit wel een beetje in zijn maag met al de oude auto's, maar Joost komt binnen met de mededeling dat er een verzamelaar van antieke auto's zich bij hem aan de deur heeft gemeld.

De Unistand vergadert nog kort over de ingediende protesten van Rommeldam, oftewel rayon C-16. Er wordt wel een commissie benoemd om die bezwaren te bestuderen. Het Unistand gebouw wordt getroffen door verder verval, maar de kelder en keuken blijven redelijk gespaard en de voedselvoorziening is onaangetast. Doctorandus Duttukker kan in rust verder werken aan zijn standaardwerk.

• De Unistand in het Bommelhoorspel