Christus op de koude steen

Christus op de koude steen, ook wel Rust van Christus op Calvarie, is de naam van een episode uit de passie van Jezus Christus. Dit moment komt niet voor in de Bijbel maar wordt in de middeleeuwen besproken in passietraktaten. Sinds de late middeleeuwen komt het thema ook in de beeldende kunsten voor.

Christus op de koude steen, Oost-Nederland, ca. 1510, Museum Catharijneconvent, Utrecht
Christus op de koude steen, kopie naar Gerard van Honthorst, na ca. 1614, Rijksmuseum Amsterdam

Toelichting

Christus op de koude steen, of De rust van Christus tijdens de kruisweg, komt niet in de Bijbel voor. Onder invloed van volksgeloof en de behoefte meer te weten over het leven van Christus werden laatmiddeleeuwse passietraktaten geschreven vol extra details over Christus' leven. Christus op de koude steen kan naar meerdere momenten tijdens de kruisdraging verwijzen. In bepaalde traktaten uit de veertiende eeuw wordt verwezen naar Christus die bijna onder de last van het kruis bezweek en op een steen ging zitten om uit te rusten, waarbij Christus ook zijn moeder ontmoette. Vanaf de vroege vijftiende eeuw (en misschien ook wel eerder) verandert de interpretatie echter. In vijftiende-eeuwse passietraktaten vindt de rust op de koude steen plaats ná de kruisdraging en de ontkleding van Christus en vóór de kruisiging. Christus neemt plaats op de steen, wacht zijn moment van executie af en overpeinst zijn leven. Het is een van de weinige momenten uit het leven van Christus waarop hij naakt is. Kunstenaars mochten Christus op dit moment, met toestemming van de Kerk, naakt afbeelden.[1]

In de beeldende kunsten kiezen veel kunstenaars er overigens toch voor om Christus' lendenen te bedekken met een lendendoek. Deze lendendoek zou volgens middeleeuwse legenden de hoofddoek van Maria zijn, waarmee zij de naaktheid van haar zoon bedekte.

Algemene beeldbeschrijving

Het betreft een beeltenis (vaak een beeld, soms een schildering) waarop Christus moederziel alleen op een steen zit, reeds gegeseld en getooid met de doornenkroon, in afwachting van zijn executie. Soms wordt Christus ook nog omringd door de passiewerktuigen. Christus lijkt vaak in gedachten verzonken en leunt al dan niet met zijn hoofd in zijn hand. Hierdoor dringt zich de overeenkomst op met een melancholische gemoedstoestand, zoals in Albrecht Dürers Melencholia I.

De devotie tot Christus op de koude steen stamt uit de late middeleeuwen. Het thema blijft tot in de zeventiende eeuw populair.

Vergelijking met Man van Smarten

Soms wordt de beeltenis van Christus op de koude steen gelijkgesteld aan de Man van Smarten. De Man van Smarten is echter een andere situatie in het levensverhaal van Christus. Christus op de koude steen is een episode tijdens de passie, oftewel tijdens de kruisdraging, oftewel ná de kruisdraging en vóór de kruisiging. De Man van Smarten is een moment ná de kruisiging en de wederopstanding, waarop een treurig kijkende (levende) Christus al zijn passiewonden aan de beschouwer toont.

Galerij
Zie de categorie Christ on the Cold Stone van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.