Bosbeheer

Tot halverwege de 20e eeuw hadden bossen in West-Europa vooral een productiefunctie. Rationalisatie had geleid tot een vorm van plantagebosbouw met gelijkjarige monoculturen. Vlaktegewijze aanplant en kaalkap met enkele tussentijdse dunningen waren de belangrijkste beheermaatregelen. Dit vergroot de kans op ziekten en plagen en de risico's van stormen en bosbranden. Voorbeelden van productiebossen zijn de Nederlandse Grove-dennenbossen, die in het begin van de 20e eeuw zijn aangelegd voor de productie van mijnhout, en de naaldhoutbossen in Les Landes, die vrijwel geheel bestaan uit eenvormige percelen met bomen van dezelfde leeftijd.

In de jaren 1960-1970 steeg de welvaart en nam de aandacht voor bos als recreatieruimte en natuurgebied toe. Dit leidde tot de opkomst van multifunctioneel bosbeheer als reactie op de monofunctionele houtteelt. Om de verschillende functies harmonieus te laten samengaan in het bos werd vaker gekozen voor langere omlopen (ouder bos), meer menging van boomsoorten en kleinschaliger ingrepen. Dit leidde ook tot ruimtelijke zonering van functies die niet altijd op dezelfde plaats gecombineerd kunnen worden, zoals zones van intensieve recreatie en bosreservaten. Daarnaast werden voorzieningen aangelegd voor specifieke functies, zoals zitbanken, informatieborden en nestkasten. Bij dit alles bleef houtproductie belangrijk als economische drager van het bosbeheer.[1] Vanaf de jaren 1980 ontstond in Nederland de beheervorm geïntegreerd bosbeeer, waarin de integratie van houtproductie en natuurbeheer wordt nagestreefd, met een voorkeur voor spontane processen. Recreatie kan hiermee gecombineerd worden. De huidige toestand van het bos is bepalend voor welke beheeringrepen gekozen worden. Het beheer is extensief, met aandacht voor kwaliteitshout, bosstructuur, soortensamenstelling en kleinschalige verjonging. Het beoogde bos is gemengd en bestaat voor een deel uit inheemse boomsoorten. Het heeft een gevarieerde en plaatselijk vrij open structuur en er is een substantieel aandeel dood hout aanwezig.[1]

Aan het eind van de 20e eeuw wordt bosbeheer steeds meer als ecosysteembeheer beschouwd, als antwoord op het voortgaande verlies aan biodiversiteit en andere ecosysteemdiensten. Dit is gericht op het behoud van een soortenrijk, stabiel en veerkrachtig ecosysteem, met een optimale en duurzame functievervulling, zonder vooraf te kiezen voor specifieke bosfuncties. Deze benadering werkt ook door in het bosbeheer in Vlaanderen en Nederland, dat zich ontwikkelt in de richting van bosecosysteembeheer. Er is a priori geen keuze voor houtproductie of natuurbeheer als voornaamste doelstelling, maar het beheer richt zich op het vervullen van combinaties van verschillende functies (ecosysteemdiensten), waarbij de principes van duurzaamheid in acht genomen worden. Het beheer is extensief, maakt gebruik van variabele uitkapsystemen en is gebaseerd op een grondige ecosysteemkennis. De beheeringrepen sluiten aan bij en maken gebruik van natuurlijke processen. Het bosbeheer richt zich minder op het specifieke bosperceel en meer op het landschap en de externe omgeving, ook om negatieve invloeden het hoofd te bieden.[1]

In 1989 werd de internationale Pro Silva beweging opgericht, die ook in Vlaanderen en Nederland actieve werkgroepen heeft die de principes van natuurgericht bosbeheer in praktijk brengen. Er kwam meer aandacht voor kleinschaliger vormen van bosbeheer die meer aansluiten bij de natuurlijke processen in het bos. Bij Pro Silva internationaal staat de houtproductie vaak nog voorop, maar in Vlaanderen en Nederland ontwikkelt het Pro Silva beheer zich tot ecosysteembeheer.[1] Een voorbeeld van bossen met Pro Silva beheer is Kroondomein Het Loo.

Onder andere de Stichting Kritisch Bosbeheer pleitte vanaf eind jaren 1970 voor een natuurlijker beheer van bossen en een betere bescherming van de Europese oerbossen. Hun ideeën en publicaties hebben geleid tot discussies over het bosbeheer en zijn in de loop van de tijd ook toegepast. Sinds het laatste gedeelte van de 20e eeuw krijgen de natuurwaarden bij het beheer van bossen meer en meer de nadruk. Ouder wordende bomen, dood hout, open gaten in het bos, natuurlijke verjonging, aandacht voor struik- en kruidlaag, gebruik van autochtone boom- en struiksoorten zijn voorbeelden van die verandering. Veel bossen die deel uitmaken van Natura 2000 hebben natuurgericht bosbeheer.