Bijlmerbajes

Het gebouw is ontworpen als een humane gevangenis en werd in 1978 geopend zonder tralies voor de ramen. Toen bleek dat het glas van de ramen toch niet helemaal onbreekbaar was, werden alsnog tralies geplaatst; deze werden 'lamellen' genoemd. Het complex bestaat uit zes torens die elk een inrichting waren, elke toren had meerdere paviljoens:[2]

• HvB De Weg (plaats voor 120 gedetineerden)
• HvB De Schans (plaats voor 120 gedetineerden: 5 paviljoens × 24 cellen)
• HvB Het Schouw (plaats voor 120 gedetineerden)
• HvB Demersluis (plaats voor 120 gedetineerden)[3]
• PPCA Het Veer en PPCA De Singel (elk plaats voor 62 gedetineerden)

In de Singel was de landelijke psychiatrische crisisafdeling van het PPC Amsterdam gevestigd, de voormalige FOBA (Forensische Observatie en Begeleiding Afdeling). In het Veer was de niet-crisisafdeling gevestigd. Beide torens waren onderverdeeld in zeven paviljoens.[2]

De torens zijn onderling verbonden door een lange gang, die door de gevangenen de "Kalverstraat" werd genoemd. De hoofdingang van de gevangenis ligt op ongeveer 350 meter van metrostation Spaklerweg.

De allitererende naam 'Bijlmerbajes' werd het eerst gebruikt in een artikel van Hans Smits in Vrij Nederland van 23 februari 1974. Het artikel handelde over de voorgenomen bouw (met als kop Gevangeniswezen bouwt Torens van Babel) en het verzet daartegen van de actiegroep 'Stop nieuwbouw huis van bewaring'. In het artikel suggereerde Smits dat Bijlmerbajes een mooie naam zou zijn voor het nog in gebruik te nemen metrostation tegenover de in aanbouw zijnde gevangenis. Het woord Bijlmerbajes werd als slagwoord gebruikt boven aan de pagina. De actiegroep gebruikte het woord als naam van een brochure die enkele weken later werd verspreid.

De toenmalige VN-redacteur Smits was zich ervan bewust dat het Huis van Bewaring in Overamstel werd gebouwd en niet in de Bijlmer, maar wel nabij de Bijlmer en vanaf de dakterrassen die als luchtplaats waren bestemd met uitzicht op de toen verrijzende hoogbouw, waarbij men echter uitkeek op de hoogbouw van Duivendrecht en niet op die van de Bijlmer die pas daarachter ligt.

• 
  De zes torens van de Bijlmerbajes, gezien over de rivier Amstel
• 
  Bijlmerbajeskamer, in de begintijd niet voorzien van tralies
• 
  De 'Kalverstraat' die de torens onderling verbindt
• 
  Vrouwen demonstreren bij de Bijlmerbajes

De Bijlmerbajes is vervangen door het Justitieel Complex Zaanstad.[4] De redenen hiervoor zijn o.a. dat de grond bij de Bijlmerbajes zeer gewild is en dat de gevangenis verouderd is. Op 1 juni 2016 sloot de gevangenis. Het gebouw zal tijdelijk fungeren als asielzoekerscentrum.[1]

In oktober 2016 heeft de Rijksoverheid de Bijlmerbajes te koop gezet.[5] De voormalige gevangenis moet minimaal 60 miljoen euro opleveren. De gemeente Amsterdam staat zo'n duizend nieuwbouwwoningen toe op het 7,5 hectare grote terrein.[5] Potentiële kopers konden tot 8 december 2016 hun plannen indienen. In september 2017 heeft een consortium, met onder meer een dochter van Koninklijke BAM Groep, de grond gekocht voor ruim 84 miljoen euro.[6] Het gaat 1350 woningen neerzetten op het terrein, waarvan ongeveer 400 sociale huurwoningen.[6] De meest zuidwestelijke toren zal behouden blijven en gerenoveerd worden.[7] Het Bajes Kwartier, zoals de wijk gaat heten, wordt autoluw met ondergrondse parkeerplaatsen. Bij het bouwen van de wijk wordt 98% van het materiaal van de gevangenis hergebruikt.[6] De bouw begint in 2019 en in 2021 worden de eerste woningen opgeleverd.[6] Eind 2019 was de sloop van het gevangeniscomplex grotendeels gereed.

In oktober 2017 zond NPO 3 de documentaire 40 jaar Bijlmerbajes uit.[8]

Zie de categorie Bijlmerbajes van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.