Dodenmars (muziekstuk)

Al eeuwenlang wordt muziek gemaakt bij de dood of de begrafenis. De Kelten hadden bijvoorbeeld treurzangen om de dood.[2] Het bekende grieks Seikiloslied, het oudst bekende voorbeeld van genoteerde muziek, is een grafschrift voor Seikilo's vrouw. Op Griekse begrafenissen werden ook klaagzangen gezongen. Over Romeinse begrafenismuziek is in vergelijking met de Griekse niet veel bekend.[3] Er zijn bijvoorbeeld geen overgeleverde stukken genoteerde muziek, of theoretische boeken over muziek. Wel zijn er bronnen die aangeven dat er muziek was op o.a. Romeinse begrafenissen, zoals een reliëf uit Amiternum laat zien. In het leger werden nieuwe instrumenten ontworpen, om bij het marcheren de soldaten te imiteren wat de soldaten van de vijand angst zou moeten inboezemen.[4] Later werden deze instrumenten ook voor andere militaire handelingen gebruikt, waaronder begrafenissen.[5] Bij particuliere begrafenissen, leidden gehuurde muzikanten marcherend de begrafenisstoet, en waarschuwden de toeschouwers dat het een begrafenisstoet was en die er aan kwam.[6][7] Het orkest kon verschillen; bij een rijk iemand een voltallig orkest, een arm iemand moest het doen met bijvoorbeeld twee fluiten.[8]

In de middeleeuwen, met de opkomst van het christendom, kwamen ook nieuwe begrafenisrituelen. De dodenmis bijvoorbeeld,die op verschillende dagen gezongen werd in de kerk. De (instrumentele) muziek bij de processie raakte in onbruik. In plaats van muziek werden bellen gebruikt om aan te kondigen dat het een begrafenisstoet was[9] Er werd wel gedanst, poëzie gemaakt en muziek gemaakt naar oude gebruiken maar dit was niet mars muziek. Wel werd er een In paradisum gezongen bij het dragen van de kist.

In de renaissance begon, net als andere gebruiken, het oude gebruik van marsmuziek bij de processie weer geleidelijk terug te komen.[10] Componisten begonnen teksten te componeren op de Latijnse requiem mis zetting. De mis werd nu ook af en toe gebruikt voor bij een begrafenis,samen met het In paradisum. Ook andere werken werden nu gebruikt om gezongen te worden tijdens het lopen, zoals Thomas Morley's The Service for the Burial of the Dead.

Rond 1650 ontstonden de eerste composities die daadwerkelijk dodenmars zijn getiteld. In de barok was marsmuziek niet het populairst, maar toch werd er wel instrumentele muziek gemaakt bij begrafenissen. In de late barok en het vroege klassieke tijdperk kreeg de mars, door opera's en danssuites, een belangrijkere rol. Een bekend voorbeeld is Dead March uit Handels Saul of Purcells Funeral march for Queen Mary.

In het klassiek tijdperk toen componisten zoals Haydn en Mozart de klassieke muziek geen koffiemuziek meer maakten, was de dodenmars een minder goed 'instrument' dan bijvoorbeeld de symfonie. Ondanks dat schreven Mozart en Haydn beiden toch dodenmarsen, of stukken met het karakter van een dodenmars. Componisten maakten de dodenmars tot een los werk, los van processies of een mis. Toch werd het ook nog steeds gebruikt bij een processie. Ook nog steeds werd een begrafenismars gecomponeerd voor een processie zoals als Paisiellos Marche funèbre pour le Général Hoche, voor de dood van een van Napoleons generaals, Lazare Hoche.[11]

De dodenmars was perfect voor de idealen van de romantiek, en het was in deze tijd dan ook erg populair. Delen van symfonieën zijn soms een dodenmars, Het tweede deel van Beethovens derde symfonie is hiervoor een voorbeeld. Symfonieën van Bruckner en Mahler hebben het karakter van een dodenmars. Het eerste deel van de eerste symfonie van Mahler is bijvoorbeeld een dodenmars op het bekende Vader Jacob, en het eerste deel van zijn vijfde symfonie is getiteld Trauermarsch (duits voor dodenmars). Zijn eerste compositie was een polka met een dodenmars.[12] Bruckner heeft niet specifiek een dodenmars gecomponeerd in zijn symfonieën, maar veel hebben wel het karakter ervan. Het tweede deel van zijn zevende symfonie is bijvoorbeeld geschreven met de verwachting dat Wagner doodging. Chopin schreef zijn bekende Marche Funèbre. Liszt en Wagner hielden er van met als hoogtepunt Wagners dodenmars uit Götterdämmerung en Liszt symfonisch gedicht: Heroïde funèbre.