Amangkoerat II van Mataram

Amangkoerat II was sultan van Mataram van 1677 tot 1703.

Raden Mas Rahmat, adipati Anom, of hertog van Anom, die later als Amangkoerat II zou regeren, was een van de vele zoons van Amangkoerat I van Mataram. Zijn moeder was koningin Kulon, dochter van prins Pekik van Soerabaja, een bittere vijand van sultan Agung de Grote. Kulon zou door betoverde of vergiftigde honing alle andere vrouwen die het bed van Amangkoerat I hadden gedeeld onvruchtbaar hebben gemaakt[1].

In 1661 steunde Raden Mas Rahmat een opstand tegen zijn koninklijke vader, de opstand mislukte en in 1663 verzoenden vader en zoon zich voor de vorm. Prins Puger werd een tijdlang de aangewezen troonopvolger en ook hertog van Anon, tot Puger de heerser in 1674 in de steek liet en de Troenajayarebellie van de Kajoran ging steunen.

In 1668 werd de jonge prins verliefd op Rara Kresnamurti, een meisje uit Soerabaja dat naar de kraton was gestuurd om de concubine van zijn vader te worden. Raden Mas Rahmat en Rara Kresnamurti ontvluchtten met de hulp van grootvader prins Pekik, die zich deze kans om kwaad te stichten niet liet ontgaan. Amangkoerat I nam zijn zoon later weer in genade aan op voorwaarde dat deze zijn geliefde met de blote handen zou wurgen. Alzo geschiedde.

De aanvang van de regering was uiterst moeilijk. Vader Amangkoerat I was op 2 juli 1677 uit zijn kraton in Plered verjaagd door de Soendanese prins Raden Trunajaya en het onder grootvader Agung de Grote nog zo machtige keizerrijk Mataram dreigde ten onder te gaan. Er was geen leger en de schat was met de kraton verloren gegaan. Amangkoerat I stierf, op de vlucht voor zijn vele vijanden, plotseling in Tegal. Volgens de Babad Tanah Jawi had zoon Raden Mas Rahmat zijn vader vergiftigd.

Hoewel Agung de Grote nog had geprobeerd om Batavia te veroveren bleek de VOC bereid te zijn om de kleinzoon Raden Mas Rahmat, nu een keizer zonder geld en zonder leger, weer in het zadel te helpen. Daar moesten uiteraard grote concessies van Amangkoerat tegenover staan. Met behulp van de door Cornelis Speelman aangevoerde zwaarbewapende Nederlandse troepen en lichtbewapende Nederlandse huurlingen uit Makassar en van de Molukken slaagde Amangkoerat er in om Kediri en Troenajaya van Soenda te verslaan.

De rebellie van Troenajaya werd op 26 december 1679 neergeslagen. Op 2 januari 1680 werd Trunajaya gedwongen zichzelf te doden.

In november 1681 onderwierp Amangkoerat II zijn opstandige jongere broer Pangeran Puger, de aanstichter van de burgeroorlog in Mataram, die zich tot soesoehoenan ing Alaga had uitgeroepen.

Plered werd nu ongeschikt geacht als hoofdstad en Kartasoera tussen de Merapi en de Lawu werd hoofdstad van Mataram.

De Nederlanders hadden enorme vorderingen, een schuld van 2,5 miljoen gulden, op Amengkoerat. Zo konden zij hem dwingen om de VOC handelsconcessies te verlenen. Ook politiek stond de sultan onder Nederlandse controle. Dat beviel de Javaanse prins niet en hij intrigeerde tegen de koloniale macht, die een steeds grotere invloed op Java verwierf. Met politieke contacten met nog onafhankelijke vorsten in Cirebon en Johore en het herbergen van vijanden van de VOC zoals Untung Soerapati speelde Amangkoerat een dubbel spel.

Schildering voorstellende de moord op kapitein Tack in Kartasura (1684), collectie Tropenmuseum

De VOC wantrouwde de sultan, in 1685 werd kapitein François Tack naar de kraton gestuurd om Trunojoyo te arresteren en orde op zaken te stellen. Amangkoerat organiseerde een "spontaan" volksoproer in Kartasura en deed alsof zijn troepen Tack te hulp kwamen. In werkelijkheid was het de bedoeling dat de Nederlanders afgeslacht zouden worden en dat gebeurde dan ook. Omdat de gouverneur-generaal in Batavia op dat moment geconfronteerd werd met de opstand van kapitein Jonker op Ambon verkoos hij om het incident te negeren. De Nederlanders wilden handel drijven en winst maken, het onderwerpen van Java was niet hun doel.

Als eerste vorst uit het Keizerlijk Huis van Mataram vestigde Amangkoerat II van Mataram zich in Soerakarta.

Amangkoerat II stierf, zeer gewantrouwd door de VOC waar men zijn verraderlijke correspondentie met de eilanden in de archipel had onderschept en gelezen, in 1703 en werd opgevolgd door zijn enige zoon van vele vrouwen en bijvrouwen, die als Amangkoerat III regeerde.