Altijd is Kortjakje ziek

Altijd is Kortjakje ziek is een kinderliedje dat teruggaat op een volksliedje uit het begin van de achttiende eeuw.

De melodie van het lied gaat terug op het Franse lied Ah! vous dirai-je, maman, gepubliceerd in 1761 (waarschijnlijk daterend van rond 1740).

Voorloper

De oudste bron in de Nederlandse Liederenbank van het Meertens Instituut met een voorloper van het huidige kinderliedje, is een liedblad in de collectie Nijhoff (ca. 1650-1750).[1] Het liedblaadje van begin achttiende eeuw geeft als titel van dit volksliedje 'Een nieuw lied, van Ragel Valderappus, eersaeme en seer secreete vrouw, zittende op 't raedhuys van de Markus brug'.

Kortjakje seer hups en fijn
Is de meeste tijd beschonken,
Kortjakje mag geen Brandewijn
Maer het moet Jenever zijn
Altijd is Kortjakje ziek,
Midden in de week en Zondags niet
Dan gaet zy haer hert versterken
Midden in de week wil zy niet werken,
Altijd is Kortjakje ziek.
Midden in de week en Zondags niet.
(...)
Kortjakje is vroeg opgestaen,
En zy is met radde kooten
Na de Markus brug gegaen,
De jongens volgden achter aen
Kortjakje mag geen Brandewijn,
Maer het moet Janever zijn,
Daer vond zy 't Raedhuys bescheten,
Dat kon Ragel niet op eeten,
Daerom is Kortjakje ziek,
Midden in de week en Zondags niet.

Toelichting

Dit volkslied is een kluchtlied over een jenever drinkende vrouw die mogelijk werkte bij de secreten, de publieke toiletten, onder de Markusbrug.[2][3]

Een jakje was een kledingstuk voor een vrouw, een bovenkleed.[4] De bijnaam 'Kortjakje' wijst mogelijk op een slecht of armoedig geklede vrouw. De naam Kortjakje werd vaker in volksliedjes gebruikt, meestal om een vrouwelijke dronkenlap mee aan te duiden.[3][5] De naam Valderappus betekent zoveel als 'schorremorrie', 'gespuis'.[6] Van het lied bestaan ook parodieën waarin Kortjakje als een vrouw van lichte zeden wordt voorgesteld.[7]

De melodie van dit volksliedje komt niet overeen met die van het huidige kinderliedje.

Huidige liedtekst

Volksliedjes kennen, door hun mondelijke overlevering, vaak vele (regionale en/of tijdgebonden) varianten in zowel tekst als melodie. De huidige tekst van het liedje gaat gewoonlijk als volgt (zie varianten onder deze liedtekst).

  Al-tijd isKort- jak-je ziek. Mid-deninde week maar 's zon- dags niet 

 's Zon- dags gaatzijnaar de kerk, meteen boek vol zil-ver- werk 

  Al-tijd isKort- jak-je ziek. Mid-deninde week maar 's zon- dags niet 

Contrafacten

Voorbeelden van variaties (contrafacten) zijn:

Altijd is Kortjakje ziek
Midden in de week maar 's zondags niet
Midden in de week wil zij niet wassen
's Zondags strikt ze herendassen
Altijd is Kortjakje ziek
Midden in de week maar 's zondags niet
Altijd is Kortjakje ziek
Midden in de week maar 's zondags niet
's Zondags als haar liefste komt
Is Kortjakje goed gezond
Altijd is Kortjakje ziek
Midden in de week maar 's zondags niet

Een boek met zilverwerk verwijst naar een waarschijnlijk religieus boek met zilveren beslag en sluiting.

De jenever drinkende vrouw uit het volksliedje is niet overgeleverd in het huidige kinderliedje. Kortjakje gaat nu elke zondag naar de kerk. Ook de naam 'Kortjakje' is niet altijd overgeleverd. De Nederlandse Liederenbank bevat 73 varianten van het liedje, waaronder 'Moeder onze meid is ziek' en 'Jan mijne man is altijd ziek'.

Melodie

Composities op deze melodie

De melodie van het lied gaat terug op het Franse lied Ah! vous dirai-je, maman (1761).

Mozart schreef in 1778 12 variaties op de melodie (KV 300e), waardoor soms ten onrechte wordt gedacht dat hij de melodie gecomponeerd heeft.[8] Ook andere componisten hebben het thema gebruikt, zoals Theodor Baron von Schacht in een Klarinettenkonzert in B-dur.

Andere composities op deze melodie:

Liederen op deze melodie

Er bestaan meerdere liedjes op deze melodie, zowel in het Nederlands als in andere talen. Voorbeelden van zogeheten contrafacten zijn:

  • Het liedje abcdefg: in het Nederlands kan het alfabet op de melodie van Kortjakje gezongen worden. Het hele liedje luidt dan: "abcdefg, hijklmnop, qrstuvw, xyz doen ook nog mee, abc tot xyz, dat zijn de letters van het alfabet"
  • Ook met de letters van het alfabet: "abcdefg, meester de jongens nemen knikkers mee. Jongens je mag in de school niet knikkeren, anders zal ik je de school uit flikkeren. Meester, dan ben ik nog niet bang, dan komt mijn vader met de tang!" soms vervolgd met: "Dan komt mijn moeder met de pook. Tingelingeling en dan kom ik ook! Toen kwam de meester met de spuit. Tingelingeling en het liedje is uit!"
  • Schaapje, schaapje, heb je witte wol?
  • Jongens, meisjes aan de kant
  • Olifantje in het bos
  • Twinkel, twinkel kleine ster (naar de Engelse liedtekst)
  • Twinkle Twinkle Little Star (Engels)
  • Abcdefg (Engelse Alphabet song)
  • Baa, Baa, Black Sheep (Engels)
  • Morgen kommt der Weihnachtsmann (Duits), op een tekst van Hoffmann von Fallersleben
  • Campanita del lugar (Spaans)
  • Hull a pelyhes fehér hó (Hongaars kerstlied)

Audio

 Thema en variaties (KV265), Mozart (info / uitleg)

In populaire cultuur
Bronnen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Altijd is Kortjakje ziek op Wikisource.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.