ընդ

• ըն (ən) (post-classical, rare)

From Proto-Indo-European *h₂énti. See also ենթա- (entʿa-).

ընդ • (ənd)

1. (with genitive) in the place, instead of; for

   թագաւորել ընդ նորա ― tʿagaworel ənd nora ― to reign instead of him, to succeed him

   նա ինձ չար ընդ բարւոյ հատոյց ― na inj čʿar ənd barwoy hatoycʿ ― he repaid me with evil in place of the good

   տալ գինս ընդ կերակրոյ ― tal gins ənd kerakroy ― to give price for food

   տուր ընդ իմ եւ ընդ քո ― tur ənd im ew ənd kʿo ― give for me and for you

   փոխանակ ընդ կնոջ միոյ ― pʿoxanak ənd knoǰ mioy ― instead of a certain woman

   փոխանակ ընդ այնր ― pʿoxanak ənd aynr ― for it

   ընդ է՞ր ― ənd ē^?r ― why? for what reason? wherefore?

   ընդ է՞ր ոչ ― ənd ē^?r očʿ ― why not?

2. (with dative) with

   խօսել սկսաւ ընդ նմա ― xōsel sksaw ənd nma ― started talking with him

   կին նորա եկեալ էր ընդ նմա ― kin nora ekeal ēr ənd nma ― his wife had come with him

3. (with dative) marks the indirect object with some verbs

   նախանձել ընդ ումեք ― naxanjel ənd umekʿ ― to be jealous of someone

   համբուրեաց ընդ նմա ― hambureacʿ ənd nma ― he kissed him

4. (with accusative) to, in the direction of

   ընդ կողմանս կողմանս ― ənd kołmans kołmans ― in many directions

   ընդ ամենայն գաւառաս ― ənd amenayn gawaṙas ― into many regions

   ընդ ամենայն երկիր ― ənd amenayn erkir ― in all countries

   ընդ արեւմուտս հիւսիսոյ ― ənd arewmuts hiwsisoy ― towards north-west

   ընդ մէջ ― ənd mēǰ ― in; into, inside, in the midst; through

   ընդ մէջ կտրել ― ənd mēǰ ktrel ― to split, to pass or go across

   ընդ գիրկս մտանել ― ənd girks mtanel ― to draw the bow strongly

5. (with accusative) marks the indirect object with some verbs

   եւ նա ընդ բանսն խռովեցաւ ― ew na ənd bansn xṙovecʿaw ― and he got offended because of the words

   ուրախ եղաք ընդ այս ― urax ełakʿ ənd ays ― we were happy because of this

   ընդ միմեամնս գրգռեալ ― ənd mimeamns grgṙeal ― inflamed against each other

   զայրացան ընդ բանս նորա ― zayracʿan ənd bans nora ― they were angry at his words

   նայել ընդ ամբոխ ― nayel ənd ambox ― to look at a crowd

   հայել ընդ երկինս ― hayel ənd erkins ― to look at the sky

6. (with accusative) with

   առին ընդ իւրեանս պատարագս ― aṙin ənd iwreans patarags ― they took with them presents

   կագել ընդ հողմս ― kagel ənd hołms ― to fight with winds

   ընդ իս խօսել ― ənd is xōsel ― to speak with me

   եկ ընդ իս ― ek ənd is ― come away with me

   ընդ խաղ, կատակս ― ənd xał, kataks ― ludicrously, facetiously

   ընդ խաբս ― ənd xabs ― fraudulently, erroneously

   ընդ աղօտ ― ənd ałōt ― obscurely; near sighted, hazy, obscure

   իբրեւ ընդ աղօտ իմն շունչ յըռնգունս ունէին ― ibrew ənd ałōt imn šunčʿ yəṙnguns unēin ― they were at the last gasp

   ընդ մի բերան ― ənd mi beran ― with one voice, unanimously

   դի՛ր զգիրսդ ընդ այլս ― dír zgirsd ənd ayls ― put these books with the others

7. (with accusative) through

   մտանել ընդ դուռն նեղ ― mtanel ənd duṙn neł ― to enter through a narrow doorway

   ընկենուլ ընդ պատուհանն ― ənkenul ənd patuhann ― to throw out of window

   ի լիւղ անցանէր ընդ գետն Եփրատ ― i liwł ancʿanēr ənd getn Epʿrat ― was crossing Euphrates by swimming

   անցանել ընդ Կարին ― ancʿanel ənd Karin ― to pass through Erzerum

   անցանել ընդ այն ― ancʿanel ənd ayn ― to go that way

   ընդ եղեգան փող ծուխ ելանէր, ընդ եղեգան փող բոց ելանէր ― ənd ełegan pʿoł cux elanēr, ənd ełegan pʿoł bocʿ elanēr ― smoke rose from the reed, a flame rose from the reed

8. (with accusative) in, on

   յածիք ընդ ծով եւ ընդ ցամաք ― yacikʿ ənd cov ew ənd cʿamakʿ ― you travel on sea and on earth

   ընդ բազում տեղիս ― ənd bazum tełis ― in many places

   ընդ միտս իւր ― ənd mits iwr ― in his mind

   ընդ միտ ածել, հարկանել ― ənd mit acel, harkanel ― to think, to reason in one's mind

   ընդ ամենայն տեղիս ― ənd amenayn tełis ― everywhere

   ընդ թիւ մտանել ― ənd tʿiw mtanel ― to be reckoned among

9. (with accusative) at the time of, at

   ընդ առաւօտանալն ― ənd aṙawōtanaln ― at the time when it was dawning

   ընդ ծագել արգեական ― ənd cagel argeakan ― when the sun was rising

   ընդ փթթելն եւ գօսասցի ― ənd pʿtʿtʿeln ew gōsascʿi ― it will fade as soon as it blooms

   ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ, ընդ ժամանակսն ընդ այնոսիկ, ընդ այնու ժամանակաւ ― ənd awursn ənd aynosik, ənd žamanaksn ənd aynosik, ənd aynu žamanakaw ― in those days, at that time

   ընդ առաւօտն, այգն ― ənd aṙawōtn, aygn ― at break of day

   ընդ երեկս, երեկոյս, երեկոյն ― ənd ereks, erekoys, erekoyn ― towards the evening

   մեկնեցաւ ընդ լուր համբաւոյ գալստեան նորա ― meknecʿaw ənd lur hambawoy galstean nora ― he set out on the report of his coming

   ընդ ամս տասն ― ənd ams tasn ― during ten years

10. (with accusative) into (with numerals)

    ընդ երիս բաժանել զզօրսն ― ənd eris bažanel zzōrsn ― to divide the army into three parts

    ընդ երկու կտրել ― ənd erku ktrel ― to cut into two

11. (with accusative) from

    կախել ընդ ռնգունքն ― kaxel ənd ṙngunkʿn ― to hang from the nose

    կապէին ընդ նաւ ― kapēin ənd naw ― were tying to the ship

12. (with accusative) by, with, with the help of

    ընդ ձեռն ― ənd jeṙn ― with or by the hand

    ընդ իւրեանց ձեռն ընկեցին ― ənd iwreancʿ jeṙn ənkecʿin ― they threw with their own hands

13. (with accusative) between (reduplicated and used with a conjunction)

    ընդ մեզ եւ ընդ ձեզ ― ənd mez ew ənd jez ― between us and you

    ընդ երկինս եւ ընդ երկիր ― ənd erkins ew ənd erkir ― between heaven and earth

    ընդ Շապուհ եւ ընդ Արշակ ― ənd Šapuh ew ənd Aršak ― between Shapur and Arsaces

    ընդ շատ եւ ընդ փոքր ― ənd šat ew ənd pʿokʿr ― more or less, a little more, a little less

    ընդ այս եւ ընդ այն ― ənd ays ew ənd ayn ― between this and that; altogether, unitedly

14. (with accusative) taken together, counted together (reduplicated and used with a conjunction)

    ընդ հեծեալ եւ ընդ հետեւակ ― ənd heceal ew ənd hetewak ― the cavalry and infantry together

    ընդ այր եւ ընդ կին ― ənd ayr ew ənd kin ― as much the man as the woman

15. (with accusative) found in idioms

    հանել ընդ սուր ― hanel ənd sur ― to consign to a sword

    ընդ ցից հանել ― ənd cʿicʿ hanel ― to impale

    ընդ ժամս ժամս ― ənd žams žams ― sometimes

    ընդ ժամանակս ժամանակս ― ənd žamanaks žamanaks ― from time to time

    ընդ այս ընդ այն ― ənd ays ənd ayn ― to and fro

    ընդ ամենայն ― ənd amenayn ― totally, in all

    ընդ հակառակն ― ənd hakaṙakn ― on the contrary; cross-wise

    ընդ ոտն հարկանել ― ənd otn harkanel ― to trample under foot

    ընդ առաջ ― ənd aṙaǰ ― before, against

    ընդ առաջ գալ, յառնել, գնալ, ելանել, լինել ― ənd aṙaǰ gal, yaṙnel, gnal, elanel, linel ― to go to meet; to anticipate, to obviate, to prevent, to meet, to affront, to face

    ընդ հուպ ― ənd hup ― near, close, at hand; by and by, shortly, soon, very soon, in a short time

    ընդ ձեռն ― ənd jeṙn ― by means of, through

    ընդ վայր ― ənd vayr ― in vain, uselessly

    ընդ վայր հարկանել ― ənd vayr harkanel ― to throw away, to abandon, to despise

    ընդ վայր յածիլ ― ənd vayr yacil ― to run here and there, to rove, to wander; ընդ վայր խօսել

    ընդ վայր պայքարումն ― ənd vayr paykʿarumn ― idle dispute

16. (with ablative) at, on

    ընդ աջմէ ― ənd aǰmē ― to the right

    նի՛ստ ընդ աջմէ իմմէ ― níst ənd aǰmē immē ― sit to my right!

    ընդ ահեկէն ― ənd ahekēn ― on the left

17. (with ablative, rare) because of

    ընդ երկիւղէն ― ənd erkiwłēn ― because of fear

    ընդ հեղգութենէն լինի ― ənd hełgutʿenēn lini ― it happens because of laziness

18. (with ablative) from

    ընդ արեւելից կողմանէ ― ənd arewelicʿ kołmanē ― from the eastern side

19. (with instrumental) under

    ընդ հողով ― ənd hołov ― under the soil

    ընդ ծառով ― ənd caṙov ― under a tree

    ընդ մահճօք ― ənd mahčōkʿ ― under the bed

    ընդ երկնիւք ― ənd erkniwkʿ ― under heaven

    ընդ իւրեւ/իւրեաւ ― ənd iwrew/iwreaw ― under him

    ընդ պատրուակաւ ― ənd patruakaw ― under pretence

    պատունդան ընդ ոտիւք այլոյ ― patundan ənd otiwkʿ ayloy ― a pedestal under others' feet

    ընդ գրով արկանել ― ənd grov arkanel ― to put into writing

    ընդ ահիւ անկանել ― ənd ahiw ankanel ― to fall under fear

    ունիմ ընդ ինեւ զինուորս ― unim ənd inew zinuors ― I have soldiers under my authority

    ընդ ակամբ հայել ― ənd akamb hayel ― to look upon one with an evil eye or with aversion

20. (with instrumental) indicates a locative sense

    ընդ անձամբ բառնալ ― ənd anjamb baṙnal ― to take upon oneself

    ընդ լերանց ստորոտովք ― ənd lerancʿ storotovkʿ ― by the feet of the mountains

    եօթանասուն եւ հինգ ամք ընդ ութ հարիւրով ― eōtʿanasun ew hing amkʿ ənd utʿ hariwrov ― eight hundred and seventy five years

In compounds the word may sometimes change to ընտ- (ənt-) by devoicing of դ (d); ըն- (ən-) when դ (d) drops under the influence of the next consonant as in ընկեր (ənker) from *ընդ-կեր (ənd-ker); ըմ- (əm-) before labial consonants as in ըմբոշխնել (əmbošxnel) from *ընդ-բոշխնել (ənd-bošxnel).

• Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “ընդ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
• Abrahamyan, Ašot (1976) Grabari jeṙnark [A Handbook of Old Armenian] (in Armenian), 4th edition, Yerevan: Luys
• Ačaṙean, Hračʿeay (1971–1979), “ընդ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (in Armenian), 2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
• Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “ընդ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy