Zirkoon (mineraal)
Het mineraal zirkoon is een zirkonium-silicaat met de chemische formule ZrSiO4. Het behoort tot de nesosilicaten.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Zirkoon | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Zirkoon in biotiet - door radioactief verval vrijkomende alfadeeltjes beschadigen het kristalrooster van het biotiet, waardoor een pleochroïsche halo ontstaat. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Eigenschappen
De natuurlijke kleur van zirkoon varieert van kleurloos, goudgeel en rood tot bruin. Zirkoon moet niet verward worden met de synthetische edelsteen kubisch zirkonia, die een geliefde imitatie van diamant is.
Datering
Sinds het ontstaan van de radiometrische datering kunnen zirkonen zich in een bijzondere belangstelling van geologen verheugen. Zirkonen bevatten in het algemeen kleine hoeveelheden radioactieve isotopen 235U, 238U en 232Th (van 10 ppm tot 5 massaprocent). Al deze isotopen vervallen uiteindelijk tot een isotoop van lood. Door de verhouding uranium/lood of thorium/lood te bepalen van de desbetreffende isotopen kan men de kristallisatietijd van het kristal bepalen en daarmee de ouderdom van het gesteente waar het zich in bevindt,
Zirkonen zijn bijzonder goed bestand tegen verwering en zelfs extreme metamorfose, zij kunnen zelfs informatie over dit soort gebeurtenissen in hun isotoopverhoudingen vastleggen.
Naamgeving
De naam zirkoon is te herleiden tot het Perzische zargūn, dat goudkleurig betekent. Het is via onder meer het Arabisch en het Frans in het Nederlands terechtgekomen.[1] Het woord jargon, waar men lichte zirkonen mee aanduidt, gaat terug op hetzelfde Perzische woord. Gele zirkoon wordt hyacint genoemd.
Voorkomen
Zirkoon is een opmerkelijk mineraal dat overal in de aardkorst voorkomt. Het wordt primair aangetroffen in magmatische gesteenten (als vroeg kristallisatie-product), en in metamorfe gesteenten (als product van rekristallisatie). In sedimentaire gesteenten vindt men dendritische zirkonen die gevormd worden door erosie van getransporteerde en afgezette kristallen. De doorsnee grootte van zirkoon ligt tussen 100 - 300 μm (in graniet bijvoorbeeld), maar zo nu en dan worden exemplaren aangetroffen van enige centimeters (vooral in pegmatieten).
De oudste mineralen die tot nog toe op aarde gevonden zijn, zijn zirkonen uit de Jack Hills in de Narryer Gneiss Terrane, Yilgarn Kraton van West-Australië met een ouderdom (kristallisatietijd) van 4,404 Ga. Er zijn afzettingen van zware mineralen waarin zirkoon soms in lagen als voornaamste gesteente voorkomt. Dit soort afzettingen worden aangetroffen in India, de VS, Australië, Sri Lanka en Zuid-Afrika.
Zirkoon is een van de "negen edelstenen" in de Thaise Orde van de Negen Edelstenen.
Zirkoon komt voor in de zand-fractie van Nederlandse kwartaire riviersedimenten. In de zware-mineraalanalyse zoals dat in Nederland bij de Rijks Geologische Dienst gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw plaatsvond, wordt het mineraal ingedeeld bij de zogenoemde stabiele groep. Vooral in maas-zanden komt zirkoon relatief veel voor.[2]
Industriële toepassing
Zirkonen worden commercieel voor de winning van het metaal zirkonium gewonnen. Zirkoon heeft een hoge brekingsindex (1,95) (vgl. diamant 2,4, zirkonia 2,2 en kwarts 1,5). Grotere exemplaren zijn een gezochte (half)edelsteen. Door een hittebehandeling kunnen bruine en troebele zirkonen een kleurverandering ondergaan. Zo ontstaan kleurloze, blauwe of goudgele stenen.
Zie ook
Externe links
Bronnen, noten en/of referenties
|
 |
Zie de categorie Zircon van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |