Yuezhi

Vaak worden de Yuezhi geïdentificeerd met de Tocharen (Τοχάριοι), die staan vermeld in Griekse historische bronnen. Volgens anderen zou de vorm Yuezhi een verkeerde lezing van het oud-Chinese schrift zijn, en eigenlijk als Ruzhi uitgesproken moeten worden. Dit zou de Chinese transcriptie van de in Tochaarse documenten vermelde Arshi zijn.[1]

De trek van de Yuezhi door Centraal-Azië,
tussen 176 v.Chr. en 30 na Chr.
N.B.: De Wusun woonden oorspronkelijk verder naar het oosten

De belangrijkste Chinese historische bronnen vormen de Shiji[2] en de Hanshu,[3] de officiële kronieken van de Han-dynastie.

Volgens deze bronnen waren de Yuezhi afkomstig uit het westelijk deel van de huidige Chinese provincie Gansu. De Yuezhi waren eind 3e eeuw v.Chr. in een langdurige strijd met de Xiongnu verwikkeld. Na een vernietigende nederlaag, waarbij de schedel van de Yuezhi heerser eindigde als drinkbeker van de Xiongnu heerser Mao Dun, vluchtten de (Grotere 'groep') Yuezhi naar het westen, in het stamgebied van de Wusun, die zij op hun beurt versloegen. De Wusun sloten een bondgenootschap met de Xiongnu en dreven de Yuezhi verder naar het westen, in de Ili-vallei. De daar woonachtige Saken (Sai, 塞) werden door hen verdreven. De 'Kleinere' Yuezhi bleven in de vroege tweede eeuw v. Chr. achter in de bergen van het Tarimbekken.

Vervolgens trokken de Yuezhi naar het zuiden, vestigden zich ten noorden van de rivier Amu Darja en oefenden de heerschappij uit over Bactrië (Daxia, 大夏). Daar vestigden zij vijf staten (yabgu). Eén van die vijf, de Kushanen, werd oppermachtig.

Meest wordt aangenomen dat ook de overige vier stamhoofden tot de Yuezhi behoorden. Het kan echter ook gaan om inheemse stamhoofden uit Bactrië die onderworpen waren door de Yuezhi.[4]

Beide volkeren worden in de Hanshu met verschillende Chinese karakters weergegeven, Yuezhi als 月氏 en Kushan als 貴霜 (Guishuang).[5]

Rond het jaar 75 wordt Gandhara het centrum van het Kushanrijk. Met name vanuit Gandhara introduceren handelaren en missionarissen het boeddhisme in China en het Tarimbekken. In het Tarimbekken getuigen daar onder meer vondsten van grieks-boeddhistische kunst van. De bekendste boeddhistische missionaris uit de tweede helft van de tweede eeuw is Lokaksema, die in de bronnen geïdentificeerd wordt als Yuezhi. Ook een aantal leerlingen van hem kunnen als Yuezhi geïdentificeerd worden. Lokaksema was verantwoordelijk voor de eerste vertaling in het Chinees van een aantal soetras, zoals de Avatamsakasoetra en de Pratyutpanna Samādhi Sūtra . De vertaling van de laatste soetra wordt wel gezien als de aanvang van het Zuiver Land-boeddhisme in China.

De laatste melding over de Yuezhi in Chinese bronnen dateert van het jaar 229. De Kroniek van de Drie Rijken vermeldt dat in dat jaar de koning Vasudeva van het Kushanrijk een tribuutdelegatie zond naar de keizer Cao Rui van de Wei-dynastie. Vasudeva wordt de titel verleend van Koning van de Da Yuezhi, Vertrouweling van de Wei.

Een identificatie van de Yuezhi met de Tocharen is gebaseerd op een combinatie van de volgende historische bronnen:

• Volgens de Shiji werd Daxia veroverd door de Yuezhi.
• Volgens Strabo werd het koninkrijk Bactrië verwoest door een invasie van vier volkeren: de Asioi, de Pasianoi, de Tocharoi en de Sakarauloi (Saken). Zij kwamen allen van de overkant van de Syr Darja (Jaxartes). In dat geval zijn de Yuezhi een van de vier door Strabo genoemde volkeren.
• Claudius Ptolemaeus noemde het westelijk deel van Gansu Thogara. Omdat de Yuezhi uit dat gebied afkomstig waren kunnen de Tochari gelijk zijn aan de Yuezhi.
• Volgens Pompeius Trogus waren de Asiani de heersers over de Tochari en vernietigden zij de Sacaraucae. Asioi, Asiani en Pasianoi kunnen benamingen voor hetzelfde volk zijn geweest. Volgens sommigen zouden ze gelijk zijn aan de Issedonen van Herodotus en de Wusun uit de Chinese bronnen.

Daxia is mogelijk een transcriptie van Tocharië, het gebied in Bactrië waar het Grieks-Bactrisch koninkrijk had gelegen. In dat geval beschreef Sima Qian daadwerkelijk de verovering van dat koninkrijk door de Yuezhi.

Volgens de Franse sinoloog Haloun was Yuezhi slechts de Chinese benaming van de Scythen. De uitspraak van Yuezhi in archaïsch Chinees luidde zngi-wǎt-t'ia, dat weer was gebaseerd op zguzja, een mogelijke transcriptie van Scythen. Ook volgens Enoki waren de Yuezhi Scythen. Hij baseert zich hierbij op Herodotus die bericht over Skythen die zich van de Koninklijke Scythen hebben afgesplitst, toen laatstgenoemden vanuit het oosten de russische steppen gingen bezetten. Enoki ziet in die afgesplitste Skythen de voorgangers van de Yuezhi.

• Kushana