Windmotor

De grotere windmotor heeft twintig tot dertig bladen, een betonnen onderbouw, een platform en is meestal van het merk Herkules (type Metallicus); dit type was in de jaren twintig van de 20e eeuw in de handel en werd door de firma R.S. Stokvis geïmporteerd. De middelgrote windmotor heeft tien tot twintig bladen. Ze zijn meestal uitgevoerd met een platform en zijn veelal van het merk Record. Het kleinere type heeft vier bladen. Veel van deze kleine en middelgrote windmolens werden geproduceerd door de windmotorenfabriek Gebr. Bakker te IJlst.

De molen is in de Verenigde Staten door Daniel Halladay ontwikkeld en werd gebruikt voor irrigatiedoeleinden. Een aangepaste vorm met een kleiner rad werd in Europa geproduceerd door Herkules Metallicus te Dresden. In Nederland werd hij gebruikt als poldermolen. Tussen 1902 en 1925 zijn er een 200-tal van deze molens geplaatst, vooral daar waar een stoomgemaal te groot en te duur zou zijn. Dit was met name in Noord-Holland en Friesland het geval.

Een groot verschil met de Nederlandse molen is dat de Amerikaanse windmotor een of twee windvanen heeft. De windmotor hoeft dus niet door een molenaar in de wind gedraaid te worden. Bij exemplaren met twee windvanen is een van de vanen kleiner dan de andere. Deze vaan zit vast aan het turbinelichaam en staat altijd evenwijdig aan het windrad. Deze vaan drukt het windrad daardoor altijd uit de wind (dat wil zeggen dat de wind langs het windrad waait). De grotere (of enige) vaan is met behulp van een handlier verstelbaar tussen twee uiterste standen: evenwijdig aan het windrad (parallel aan de kleine vaan) of haaks daarop. Staat de grote vaan parallel aan de kleine, dan drukken beide vanen het windrad uit de wind. Staat hij echter haaks op de kleine vaan, dan draait de grote vaan het windrad in de wind. Bij tussenstanden staat het windrad meer of minder in de wind. Bij sterke wind wordt de grote vaan richting de kleine gedrukt, waardoor de molen meer uit de wind gedraaid wordt. Daardoor is de molen in principe ook zonder toezicht stormbestendig.

De windmotor of roosmolen was slechts gedurende een beperkte periode in zwang, omdat het elektrische gemaal uiteindelijk de roosmolen verdrong. Ook hadden de molens nadelen: hoewel ze zodanig waren ontworpen dat ze automatisch uit de wind werden gedraaid bij hoge windsnelheden, ging dat nogal eens fout waardoor de molen vernield werd. Door dit alles is ook de roosmolen tegenwoordig een bezienswaardige curiositeit.

Heemschut en andere landschapsbeschermers waren niet blij met de komst van dit type molen, daar ze vreesden dat deze de traditionele wipwatermolen en spinnenkopmolen zou verdringen. Bovendien werd de enorme metalen molen lelijk gevonden.

• Friesland: er waren ooit enkele honderden windmotoren in Friesland, nu resten er ongeveer 70.
• Groningen: er zijn drie complete windmotoren in Groningen, aan het Zuidlaardermeer bij Kropswolde, genaamd Kikkoman, Koetse Tibbe en De Putter.[1] Daarnaast zijn er nog enkele vervallen exemplaren.
• Drenthe: in Peize staat de gerestaureerde Amerikaanse windmotor Peize.
• Overijssel: in Overijssel staat nog een windmotor, in Raalte.
• Gelderland: in Zutphen staat in de uiterwaarden van de IJssel een gerestaureerde maar vastgezette windmotor.
• Noord-Holland: in Noord-Holland staan er nog drie, de Herkules, die zorgvuldig gerestaureerd is, de eveneens volledig gerestaureerde Windmotor Brakepolder en de Windmotor Hauwert.
• Zuid-Holland: de laatst overgebleven windmotor in Zuid-Holland is de Zuidbroeksemolen in Berkenwoude.
• Zeeland: een vervallen windmotor waarvan niet veel bekend is staat naast de spoorlijn in de nabijheid van Rilland.

• Bosman-molentje, het vierbladige kleine broertje van de windmotor.

Zie de categorie Wind pumps van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.