Willem Brakman

Toen Willem Brakman en Nol Gregoor elkaar in de zomer van 1944 ontmoetten verschilden ze 10 jaar. Gregoor was ambtenaar aan een Ministerie, kenner van literatuur en beeldende kunst. Hij introduceerde Brakman in zijn vriendenkring van dichters en schilders. De ontmoeting met Gregoor was bepalend voor de ontwikkeling van Brakman. Nol Gregoor werd bekend als interviewer en maakte ook een biografische studie van Simon Vestdijk. Over Brakman schreef hij het korte verhaal: De heer Hop herinnert zich (1987). Zij hadden een bloeiende en doorlopende correspondentie. De verhalenbundel De weg naar huis (1962) van Brakman is eigenlijk een verzameling brieven aan zijn vriend Nol Gregoor. Nol Gregoor overleed in mei 2000.

Belangrijke gegevens in de romans van Brakman zijn protest tegen dood en vergankelijkheid, eenzaamheid, angst en erotiek. In latere werk is het belangrijkste thema de tegenstelling tussen werkelijkheid en verbeelding. Dit geldt bijvoorbeeld voor Kind in de buurt (1972), maar vooral voor Ansichten uit Amerika (1981). Brakman was gefascineerd door een Bijbelse figuur - Lazarus - die een rol speelt in de roman De opstandeling (1963) en de historische roman De gehoorzame dode (1964). Dit had eigenlijk één boek moeten worden maar door problemen lukte dit niet. Hij maakte er daarom maar twee van.

De roman Een winterreis (1961) geeft een treffend beeld van een in het verleden en heden levend stadje (Hulst) en zijn inwoners. De roman werd bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs.

Een groot deel van het werk van Willem Brakman speelt zich af in zijn geboortestad Den Haag. Te beginnen met zijn debuut Een winterreis situeert Brakman een aantal romans in de buurten waarin hij opgroeide: Duindorp en de Bomenbuurt. Toen er plannen op tafel kwamen om Duindorp te slopen en drastisch te verbouwen protesteerde Brakman daartegen in de roman De sloop der dingen (2000).

Van 1957 tot 1985 woonde Willem Brakman in Enschede waar hij werkzaam was als bedrijfsarts. Een aantal van zijn romans zijn in deze stad gesitueerd, maar meer omdat de locatie hem bekend was dan dat Enschede zelf het thema van de romans werd. Meermalen noemde Brakman Enschede 'het onlieflijke stadje E.' Brakmans bezwaar tegen Enschede was dat de stad geen historische ontwikkeling in haar bouwwerken kon laten zien omdat er veel karakteristieks afgebroken was en er veel uniforme bebouwing voor in de plaats was gekomen. Tot de meest bekende 'Enschedese romans' behoren Come-back (1980), De oorveeg (1984) en Het doodgezegde park (1986).

Enig rumoer ontstond om de roman Kind in de buurt (1972), omdat plaatselijke kunstenaars zich in Brakmans kritisch beeld van het kunstenaarschap meenden te herkennen. Meermalen werd Brakman door stadsbestuur en stadgenoten geëerd, onder andere bij een kunstevenement in het Volkspark: na een druk op een paalknop weerklonken teksten van Brakman vanuit luidsprekers in een vijver. De installatie werd in 'het doodgezegde park' door Brakman zelf officieel in gebruik gesteld. Kort erna echter is de apparatuur door onbekenden vernield.

De romans van Brakman spelen zich doorgaans af buiten het moderne straatrumoer. Dat neemt niet weg dat Brakman voor elk van zijn boeken gedegen veldwerk verricht. In 1988 schreef Brakman over Jack the Ripper de novelle Heer op kamer. Hiervoor heeft hij locaties bezocht, waar de misdrijven plaatsvonden. Voor het verhaal Portret van een dame heeft hij de villa, niet ver van Bad Bentheim (Duitsland), bezocht. Het verhaal Portret van een dame verscheen in de verhalenbundel Zes subtiele verhalen (1978) en gaat over het bezoek aan een excentrieke familie.

De roman Het groen van Delvaux (1996) gaat over een particulier opleidingsinstituut dat verstrikt raakt in de mengeling van quasiwetenschappelijke en commerciële activiteiten. Aan het einde van het eerste cursusjaar verlaten de docenten opgelucht het gebouw. Twee van hen, Kwaadvlieg en Blommestein, vertrekken voor 'een voettocht over de Veluwe om het graf van Helene Kröller-Müller op te sporen'. Brakman heeft zelf in 1995 op de Veluwe gezocht naar het verborgen liggende graf van het echtpaar Kröller-Müller, de stichters van het gelijknamige museum in het Nationaal Park de Hoge Veluwe.

Voor enkele boeken heeft Brakman een gedegen studie gemaakt van het joodse heilige boek, de Talmoed.

• Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs 1962, voor Een winterreis.
• De Ferdinand Bordewijk Prijs (1979) voor Zes subtiele verhalen.
• De P.C. Hooft-prijs werd in 1980 aan hem toegekend voor gehele oeuvre.

• 1961 - Een winterreis (roman)
• 1961 - Die ene mens (roman)
• 1962 - De weg naar huis (verhalen)
• 1963 - De opstandeling (roman)
• 1964 - De gehoorzame dode (roman)
• 1965 - Water als water (verhalen)
• 1967 - Het godgeklaagde feest: een beeldroman (roman)
• 1969 - Debielen en demonen (roman)
• 1972 - Kind in de buurt (roman)
• 1974 - Het zwart uit de mond van Madame Bovary (roman)
• 1975 - De biograaf (roman)
• 1976 - Glubkes oordeel & Over het monster van Frankenstein (novelle en essay)
• 1977 - De blauw-zilveren koning (roman)
• 1978 - Zes subtiele verhalen (verhalen)
• 1978 - Typograaf (bibliofiele uitgave)
• 1979 - Vijf manieren om een oude dame te wekken (verhalen)
• 1979 - Jeugd als bouwstof, in: Juffrouw Idastraat 11 (tekst van een toespraak)
• 1980 - Come-back (roman)
• 1980 - De gegoeden (bibliofiele uitgave)
• 1980 - Bij nader inzien, in: de Revisor (tekst van een lezing)
• 1980 - Op het quatrijn, samen met Nol Gregoor (poëzie, bibliofiele uitgave)
• 1981 - Ansichten uit Amerika (roman)
• 1981 - Zeeland bestaat niet (verhalen en essays)
• 1982 - Schrijvers op reis, in: De Tijd (essay)
• 1982 - Een weekend in Oostende (roman)
• 1982 - Schrijven in Overijssel, in: A. van Dis en T. Hermans, Het land der Letteren. Nederland door schrijvers & dichters in kaart gebracht (essay)
• 1982 - Waar niet woont is iedereen thuis (bibliofiele uitgave)
• 1983 - De brandende kwestie: de dood in Volterra, in: Vrij Nederland (essay)
• 1983 - Een wak in het kroos (essay)
• 1983 - De reis van de douanier naar Bentheim (novelle)
• 1984 - Een familiedrama (verhalen)
• 1984 - De oorveeg (roman)
• 1985 - Ondertekend (bibliofiele uitgave)
• 1985 - De pop ontpopt (bibliofiele uitgave)
• 1985 - De bekentenis van de heer K. (roman)
• 1985 - De jojo van de lezer (essays)
• 1985 - Ziel (bibliofiele uitgave)
• 1985 - Leesclubje (roman)
• 1985 - Kanttekeningen bij een betekenis (bibliofiele uitgave)
• 1986 - De graaf van Den Haag (roman)
• 1986 - Het doodgezegde park (roman)
• 1986 - Dichtoefeningen (poëzie, bibliofiele uitgave)
• 1987 - Jongensboek (verhalen)
• 1987 - Oom Anton (bibliofiele uitgave)
• 1988 - Heer op kamer (novelle)
• 1988 - Glossen en Schelfhoutjes (essays)
• 1988 - Rechtop in de kamer (poëzie, bibliofiele uitgave)
• 1989 - Pop op de bank. Een autobiografie (autobiografie)
• 1989 - De vadermoorders (roman)
• 1990 - Noctua (bibliofiele uitgave)
• 1990 - Van de in hogere kringen verliefde (roman)
• 1990 - Met een klein handje (bibliofiele uitgave)
• 1991 - Een heiligverklaring (novelle)
• 1991 - Inferno (roman)
• 1992 - Een vreemde stam heeft mij geroofd (roman)
• 1992 - Scherf (bibliofiele uitgave)
• 1992 - Ludwig in De Kokerjuffer (bibliofiele uitgave)
• 1992 - Barbaars gebrul (bibliofiele uitgave)
• 1992 - Kunstenaarssociëteit (bibliofiele uitgave)
• 1993 - Vincent (roman)
• 1994 - Late vereffening (roman)
• 1994 - Een goede zaak (roman)
• 1994 - Haagse School (bibliofiele uitgave)
• 1995 - Een zonnig toneelstuk of Als Ik Terugdenk Aan De Oorlog (bibliofiele uitgave)
• 1995 - Een voortreffelijke ridder (novelle)
• 1996 - Interieur (novelle)
• 1996 - Het groen van Delvaux (roman)
• 1997 - De oertekst (bibliofiele uitgave)
• 1997 - De gelukzaligen (roman)
• 1997 - Voltreffer (bibliofiele uitgave)
• 1997 - Bric à brac (bibliofiele uitgave)
• 1998 - Het goede boek (roman)
• 1998 - Ante Diluvium (roman)
• 1999 - De koning is dood (roman)
• 1999 - Vestdijk en pantoufles (bibliofiele uitgave)
• 1999 - Museumrevolte (bibliofiele uitgave)
• 1999 - Het onlieflijke stadje E. Willem Brakman en Enschede, een bloemlezing (bloemlezing)
• 2000 - De sloop der dingen (roman)
• 2000 - De intrigant (bibliofiele uitgave)
• 2001 - Vrij uitzicht (essays)
• 2002 - Gesprekken in huizen aan zee (roman)
• 2002 - Wit gepleisterd en met rieten dak (poëzie, bibliofiele uitgave)
• 2002 - Troostbrieven (poëzie, bibliofiele uitgave)
• 2003 - De gifmenger (roman)
• 2003 - Nazomer (roman)
• 2004 - Rivalen (bibliofiele uitgave)
• 2004 - De afwijzing (roman)
• 2004 - J'accuse! Een autobiografie (autobiografie)
• 2005 - Moenens luchtige sprongen (roman)
• 2006 - Naar de zee, om het strand te zien (roman)
• 2008 - De afwezige aanwezige. Brieven van Brakman (brievenuitgave)
• 2011 - Voltreffer (essays)
• 2013 - De verhalen (verhalen)
• 2018 - Gaven, giften en vergiften. Brieven (briefwisseling met Simon Vestdijk)

• Bart Vervaeck: 'Levensbericht Willem Pieter Jacobus Brakman'. In: Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden, 2015-2016, pag. 71-82.
• Nico Keuning, Een ongeneeslijk heimwee. Leven en werk van Willem Brakman (1922-2008), Amsterdam en Antwerpen, 2020.