Alexander van Oranje-Nassau (1851-1884)

Alexander op jeugdige leeftijd

Tekening van prins Alexander

Brochure door Alexander, Prins der Nederlanden: Een vermoedelijk Slotwoord, 1879

Prins Alexander was van jongs af aan nerveus en ziekelijk. Voor zijn moeder was dat reden hem met veel zorg te omringen. Zijn vader ergerde zich daaraan. In tegenstelling tot zijn oudste broer was prins Alexander gedisciplineerd, intellectueel en las hij veel. In de periode 1871-1874 studeerde hij aan de Rijksuniversiteit Leiden, zonder ergens in af te studeren. Nadien woonde hij in de voormalige woning van Johan de Witt aan de Kneuterdijk te Den Haag. De koning, die alles financierde, wilde dat Alexander op eigen benen kwam te staan, vandaar dat hij een eigen hofhouding kreeg. In 1876 installeerde zijn oudoom prins Frederik hem als lid van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden. In 1881 volgde hij prins Frederik na diens dood op als Grootmeester.

Bij de uitvaart van zijn moeder, koningin Sophie, in de Nieuwe Kerk te Delft raakte Alexander buiten zichzelf van wanhoop. Vlak voordat de kist in de grafkelder werd gedragen kwam Alexander naar voren, omklemde de kist met beide handen en bedekte het hout met kussen. Het was zijn broer Willem die hem weer in het gareel wist te krijgen. Prins Alexander bezocht zijn broer in Parijs nu en dan wanneer hij op doorreis was naar Algiers. Na het overlijden van zijn moeder in 1877 en zijn oudste broer in 1879 vereenzaamde de prins. Hij deed nog van zich spreken door twee opmerkelijke brochures: Nadere toelichting van mijnen brief van den 17en September 1879, waarin hij toelichtte waarom hij als kroonprins de opening van de zitting van de Staten-Generaal (op de derde maandag van september, dus 17 september 1879) toch niet wilde bijwonen (hij was alleen aanwezig in 1874 en 1876 toen hij nog geen kroonprins was)[1][2], en Een vermoedelijk slotwoord door Alexander, Prins der Nederlanden.

Prins Alexander stierf ongehuwd en kinderloos op 32-jarige leeftijd op 21 juni 1884 aan vlektyfus. Omdat zijn vader, die met koningin Emma, zijn tweede vrouw, en hun dochtertje Wilhelmina een vakantiereis naar Duitsland en Zwitserland maakte, niet van zins was om zijn verblijf aldaar te onderbreken, werd de begrafenis alsmaar uitgesteld. De koning keerde uiteindelijk pas op 15 juli 1884 terug. Prins Alexander werd op 17 juli 1884 bijgezet in de grafkelder van de Oranjes in de Nieuwe Kerk te Delft. Zijn halfzus Wilhelmina was vanaf zijn overlijden de troonopvolgster.

• Zijn moeder, december 1876: 'Mijn tweede zoon is een voortreffelijk mens, maar hij heeft geen charme voor vrouwen, en hij voelt ook niets voor hen.'
• Minister Weitzel, 20 mei 1883, in zijn dagboek na een diner bij de prins: 'Ik vond de prins geheel anders dan ik mij had voorgesteld. (...) Hij is een zeer ontwikkeld en zeer onderhoudend man die over velerlei zaken met kennis en oordeel spreekt en die met bescheidenheid luistert of met scherpzinnigheid inlichtingen vraagt als er onderwerpen ter sprake komen die hij niet voldoende machtig is. Men kan met hem redeneren, hij duldt tegenspraak zelfs al wordt die tot het uiterste volgehouden; hij schijnt voor overtuiging vatbaar te zijn, al geven zijne handelingen daarvan niet altijd de blijken. Het schijnt hem aan de geestkracht te ontbreken om zich zelf te dwingen; tegenover anderen, niet het minst tegen den Koning, is hij volhoudend genoeg.'[3]

Mede dankzij zijn reizen was prins Alexander de bezitter van enige hoge ridderorden. Hij was sinds 1861 Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw en ook Grootkruis in de Orde van de Eikenkroon.

Alexander is onder andere de naamgever van de Prins Alexanderpolder en daarmee van de deelgemeente Prins Alexander in Rotterdam.

In 1998 werd door de KRO de televisieserie Wij Alexander uitgezonden, die het leven van prins Alexander als onderwerp had. De thrillerserie, die in het begin van de twintigste eeuw speelt, voert een door Jacques Commandeur gespeelde oude heer op, die - zo wordt gesuggereerd - wellicht prins Alexander zou zijn. Deze zou niet zijn overleden, maar wegens geestesziekte zijn weggestopt in een tehuis. Met flashbacks en veel historische details wordt een geloofwaardig verhaal opgezet, waarin een kistje met belastend materiaal de centrale aandacht krijgt. Het verhaal is deels op waarheid gebaseerd maar bewijzen zijn er tot op heden nooit gevonden. In de serie wordt gesuggereerd dat Wilhelmina deze bewijzen heeft verbrand.

• Nadere toelichting van mijnen brief van den 17den September 1879, 1879[4]
• Een vermoedelijk Slotwoord. Toegeschreven aan Z.K.H. Prins Alexander der Nederlanden (december 1879), P. Engels & Zoon, Leiden 1879. [5]

• Fred J. Lammers, Alexander, de vergeten kroonprins. Baarn, Hollandia, 1979.