Waterlands

Waterlands is een dialect dat wordt gesproken in een gebied dat tussen de Zaanstreek en het IJ ligt. Het gebied wordt ook wel Waterland genoemd. Het dialect vertoont overeenkomst met andere Noord-Hollandse tongvallen als het Zaans en het West-Fries. De bekendste Waterlandse dialecten zijn Volendams en Markens.

Het Volendams geniet nog de meeste bekendheid. Dit dialect wordt alleen in het dorp Volendam gesproken en is daar tot op de dag van vandaag de normale omgangstaal. Het Volendams wijkt op veel punten af van het andere Waterlands. Dit heeft verschillende oorzaken. Als rooms-katholiek dorp in een verder protestants gebied was Volendam al een buitenbeentje; de afgelegen ligging en de dorper economie die met de visserij niet op Waterland maar op de Zuiderzee gericht was, maakten dat het Volendams zich op een eigen wijze kon ontwikkelen. In de 19e eeuw kwamen vele Schokkers (inwoners van Schokland) naar Volendam, omdat hun eigen eiland werd ontruimd. Hun dialect, het Schokkers heeft veel invloed gehad op het Volendams. Hierdoor is het Volendams duidelijk anders dan het overige Waterlands.

De Waterlandse dialecten zijn uitvoerig beschreven door de Nijmeegse taalkundige Jac. van Ginneken, in zijn boek Drie Waterlandse dialecten. Hij behandelt hier het Markens, het Volendams en het dialect van Monnickendam, dat model staat voor het "gewone" Waterlands.

Door sterke immigratie vanuit Amsterdam staat vooral het dialect van Purmerend onder zeer zware druk; het zal vermoedelijk verdwijnen ten gunste van het Amsterdams.