Torenberg (Zaamslag)
De Torenberg was het kasteel van Zaamslag, waar de ambachtsheren zetelden tussen de twaalfde en de zestiende eeuw.
Torenberg
| ||||
  | ||||
| Situering | ||||
| Coördinaten | 51° 19′ NB, 3° 55′ OL | |||
| Foto's | ||||
 | ||||
Zaamslag met de Torenberg-toren rond 1660 | ||||
| ||||
Vermoedelijk werd het kasteel van Zaamslag in de 12de eeuw gebouwd. Een aantal aangetroffen palen zijn onderzocht (zie onder). Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd in 1586 een groot deel van het gebied van Zaamslag om militaire redenen onder water gezet. Ook het kasteel kwam onder water te staan, met uitzondering van de hoofdtoren die als baken voor de schepen dienstdeed. Toen het gebied in 1649 opnieuw werd ingedijkt bouwden de heren een boerderij in de buurt van de ruïne. De toren werd in 1697 gesloopt, maar de heuvel is nog duidelijk herkenbaar in het landschap.
De Torenberg werd en wordt nog steeds veel verward met de commanderij van Zaamslag, van de Tempeliers.
De datering van rond het jaar 1193 is afkomstig van enkele aangetroffen brugpalen, waarvan is aangenomen dat ze oorspronkelijk deel uitmaakten van een houten toren op de motte en secundair als brug, via dendrochronologie. Bij dezelfde opgraving zijn laanmuren en de resten van de poort gevonden.
In de motte is reeds in de 19de eeuw gegraven, zie onder. Tegenwoordig is dat terrein archeologisch beschermd en is opgraven van dit gedeelte voorbehouden aan zeer uitzonderlijke omstandigheden.
Beschrijving en aanzicht
Het kasteel moet voor vroeger tijden vrij imposant geweest zijn. Het bestond uit een voorburcht en een hoofdburcht. De voorburcht was waarschijnlijk een terrein met de kasteelboerderij, omgeven door een wal en een gracht. Een stenen poort met dreefmuren gaf toegang tot de voorburcht. De palen van de brug zijn bij opgravingen teruggevonden en vertellen ons het kapjaar 1193.
De hoofdburcht was gesitueerd rondom een grote donjon, een toren die in eerste instantie van hout moet zijn geweest maar in de 13e of 14e eeuw van steen gebouwd moet zijn. De toren had volgens beschrijvingen dikke muren met veel geschutsgaten. Onder de toren, in de "berg", zat het gevang. Bij een 19e-eeuwse opgraving werd daar een kamer gevonden met tegeltjes, de bewakingskamer.
Rondom de toren stonden wat bijgebouwen, waarvan de vorm noch de functie niet meer bekend zijn. Rond de bijgebouwen liep de ringmuur, met kantelen en torentjes, ook weer omgeven door een gracht.
Het kasteel was zeer begeerd door de Vlaamse als door de Zeeuwse bevelhebbers en daarom is het veel aangevallen en verwoest. Zo klaagde men in 1384 dat het kasteel in puin veranderd was door oorlogshandelingen. In het jaar erna zou de toren herbouwd zijn door de Heer van Borssele. De toren was na de overstroming mogelijk in gebruik als vuurtoren, wat destijds inhield dat op het dak een grote vuurkorf werd aangestoken. Door het zoute water en achterstallig onderhoud zal de toren aan het eind van de 17e eeuw zwaar beschadigd geweest zijn.
Tegenwoordige tijd
In 1987 werd begonnen met de bouw van de woonwijk Torenberg, nadat er eerst een archeologische opgraving op de plaats van de vroegere voorburcht uitgevoerd was. De vondsten liggen in het Schelpenmuseum in Zaamslag en het provinciale vondstendepot. Tegenwoordig is het heuveltje de Torenberg archeologisch beschermd en heeft de wijk die op het overige kasteelterrein is gebouwd straatnamen als 'voorburcht' en 'nederhof'. Bij de opgraving in de jaren 1980 zijn de resten verwijderd, waardoor Zaamslag dit historische complex grotendeels kwijt is. Het bergje wordt in de winter graag als sleehelling gebruikt door de dorpsjeugd.
In 2014 werd een reconstructieplaat onthuld aan het begin van het kasteelterrein (hoek Plein-Voorburcht). Deze grote schildering is gebaseerd op het opgravingsonderzoek en onderzoek door de Stichting Zaamslag 850 jaar. De plaat toont de entree van het kasteel zoals deze er waarschijnlijk in de vijftiende en zestiende eeuw heeft uitgezien.
Zie over de Heren van Zaamslag, en zo ook de bewoners van het Kasteel van Zaamslag, de Ambachtsheerlijkheid Zaamslag.
