Tekstkritiek
Tekstkritiek, niet te verwarren met schriftkritiek, heeft als doel de oorspronkelijke tekst van antieke geschriften door middel van vergelijking van een aantal verschillende bronnen te achterhalen. Het is een belangrijk onderdeel van de wetenschap der filologie. Hierbij spelen twee regels een zeer belangrijke rol:
- In de loop van de tijd worden woorden toegevoegd (dus niet 'per ongeluk' weggelaten, zoals veel mensen denken).
- In de loop van de tijd wordt de tekst (wetenschappelijk) nauwkeuriger of vollediger.
Met name Friedrich Schleiermacher, Karl Lachmann en Friedrich August Wolf ontwikkelden in de negentiende eeuw de methoden der tekstkritiek. Vanwege de verfijning van deze methoden voor de uitgave van Oudfranse teksten door Joseph Bédier spreekt men soms van de methode Bediér - Lachmann.
Religie en tekstkritiek
Meestal is de herkomst van godsdienstige heilige geschriften het onderwerp van onderzoek, omdat daarvan de meeste kopieën zijn overgeleverd. De heuristiek is de wetenschap die deze procedure ook op andere antieke teksten toepast en niet alleen op godsdienstige teksten. Men maakt dan eenvoudig gezegd de stamboom op van de teksten en deelt ze in in tekstfamilies. Hierdoor kan men opklimmen tot de origineelste en oudste tekst en het verhaal ontdoen van alle waarschijnlijk latere toevoegingen. Het is duidelijk dat men wel de oudste tekst kan benaderen, maar 100% zekerheid wat betreft nauwkeurigheid van het resultaat kan men nooit claimen. In het geval van een editie waarvoor een autograaf bestaat, een handschrift met de tekst zoals de auteur die eigenhandig heeft geschreven of door kopiisten heeft laten afschrijven en zelf heeft gecontroleerd, kunnen andere handschriften wel degelijk een filologisch gezien "betere" tekst bevatten.
Christendom
In de christelijke theologie wordt de methode van tekstkritiek toegepast op de teksten van de Bijbel. Dit is noodzakelijk, omdat de oorspronkelijke handschriften van de boeken van de Bijbel verloren zijn gegaan en men alleen beschikt over kopieën van de oorspronkelijke handschriften.
Andere godsdiensten
Bij de Koran, de Veda's in het Hindoeïsme en andere godsdienstige geschriften staat de tekstkritiek nog in de kinderschoenen. Voor onderzoek van bijvoorbeeld oude Koranteksten in het Midden-Oosten wordt meestal geen toestemming verleend door de conservatieve geestelijkheid en overheden in deze landen.