Taxus
Taxus is een geslacht van coniferen, meestal ingedeeld in de taxusfamilie (Taxaceae). Het zijn vrij traag groeiende bomen of struiken die zeer lang kunnen leven. De hoogte kan variëren van 2,5 tot 20 m en de boomstammen kunnen een omtrek tot 5 m bereiken. Ze hebben een roodachtige schors en lancetvormige, vlakke, donkergroene, lange naalden van 1–4 cm bij 0,2-0,3 mm.
| Taxus | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Tak van Taxus cuspidata | ||||||||||||
| Taxonomische indeling | ||||||||||||
| ||||||||||||
| geslacht | ||||||||||||
| Taxus L. (1753) | ||||||||||||
 | ||||||||||||
| Detailopname van het "besje" met arillus | ||||||||||||
Afbeeldingen Taxus op  | ||||||||||||
Taxus op  | ||||||||||||
| ||||||||||||
Elke kegel bevat één enkel zaad, gedeeltelijk omringd door een gewijzigde kegelschaal die zich tot een zachte, heldere rode besachtige structuur ontwikkelt aan het eind. Dit is een zaadmantel; deze is 8–15 mm lang en breed en open. Ze is rijp zes tot negen maanden na bestuiving en wordt dan (inclusief het omsloten zaad) gegeten door lijsters en andere vogels, die de harde zaden onbeschadigd via hun uitwerpselen verspreiden. De rijping van de "besjes" wordt uitgespreid over twee tot drie maanden, om de kans op succesvolle verspreiding van de zaden te verhogen. Taxussen zijn meestal tweehuizig.
Alle taxussen zijn zeer dicht verwant aan elkaar, sommige botanici behandelen alle als ondersoorten of variaties van enkel één wijdverspreide soort. Bij deze behandeling is de gebruikte soortnaam Taxus baccata, de eerste wetenschappelijk beschreven soort.
Het afwijkendst is Taxus sumatrana, die dunne, sikkelvormige geelgroene bladeren heeft. Taxus globosa is ook afwijkend met gebladerte dat tussen dat van de Sumatraanse taxus en de overige taxussoorten in zit.
Alle soorten taxus bevatten het hoogst giftige taxine, een alkaloïde, met tussen de soorten enige variatie in de precieze formule van de alkaloïde. Alle delen van de boom behalve de schijnbessen (zaadomhulsels) bevatten de alkaloïde. De schijnbesjes zijn eetbaar en zoet, maar het zaad is erg giftig. In tegenstelling tot vogels kan de menselijke maag de zaadhuid afbreken en taxine vrijgeven in het lichaam. Dit kan fatale resultaten hebben als de zaadmantels zonder de zaden eerst te verwijderen worden gegeten. Grazende dieren, in het bijzonder vee en paarden, worden ook soms dood gevonden dichtbij taxus na het eten van de bladeren.
Gebruik en tradities
Het hout van de taxus is roodachtige bruin (met wit spinthout) en is tamelijk hard. Het werd traditioneel gebruikt om bogen te maken. De naam is afgeleid van het Griekse τόξο (toxo) dat 'boog' betekent (waarvan ook het woord 'toxisch' afgeleid is). Derhalve is het niet verrassend dat in de Noordse mythologie, de god van de boog Ullr een paleis met de naam Ydalir (Taxusdal) had.
Uit sommige taxussoorten wordt de grondstof voor het kankermedicijn Paclitaxel gewonnen. Dit cytostaticum, dat gebruikt wordt bij chemotherapie, is beter bekend onder de merknaam 'Taxol', vernoemd naar de taxus.
De venijnboom (Taxus baccata) wordt veel aangeplant in kerktuinen. Men stelt soms dat deze boom als symbool van het lange leven, of als boom van de dood werd geplant. Een andere verklaring is dat venijnbomen werden geplant om landbouwers en herders te ontmoedigen hun dieren op de begraafplaatsen achter te laten, aangezien het giftige gebladerte een gevaar vormde.
De taxussen worden veel gebruikt in modellerende en siertuinbouw. Meer dan 400 cultivars van taxussen zijn bekend, de overgrote meerderheid van deze zijn gekweekt uit de venijnboom Taxus cuspidata en de hybride tussen hen (Taxus × media). Het populairst hiervan is de "Ierse taxus" (Taxus baccata 'Fastigiata'), een cultivar van de gewone taxus.
De taxusboom is een frequent symbool in de christelijke poëzie van T.S. Eliot, vooral in zijn Vier Kwartetten.
Van de weinige Friese runeninscripties zijn er vier ontdekt in taxushout, een houtsoort die bij de Germanen een magische waarde had.[1] Runen werden onder andere aangewend voor toverformules, voorspellingen, rituele offers of vervloekingen.
Soorten
Het geslacht Taxus telt volgende soorten:
- Venijnboom (Taxus baccata)
- Taxus brevifolia
- Taxus canadensis
- Taxus chinensis
- Taxus cuspidata
- Taxus floridana
- Taxus globosa
- Taxus sumatrana
- Taxus wallichiana
Bronnen, noten en/of referenties
Dit artikel of een eerdere versie ervan is (gedeeltelijk) vertaald vanaf de Engelstalige Wikipedia. |