Symfonie nr. 4 (Schnittke)

1. Begin (9 minuten²)
2. Cadens (4:30)
3. Moderato (4:30)
4. Molto pesante, moderato (11:30)
5. Vivo (1:15)
6. Moderato, Andante poco pesante (5:00)
7. Coro (5:00)

• ²de tijden worden weergeven voor de onderlinge tijdsverhoudingen.

De symfonie begint met een fuga-achtige constructie waarbij, piano, klavecimbel en celesta om elkaar heen cirkelen. De piano komt daarbij het sterkst over, maar het geheel speelt zich voornamelijk af binnen de dynamiek piano. De piano heeft sowieso een belangrijke stem in de gehele symfonie; ze treedt daarbij op als solist (bijvoorbeeld in de cadens), medespeler (bijvoorbeeld beginspel) of als ondersteuning (sectie 6). De symfonie zou aangeduid kunnen worden als koorsymfonie, ware het niet dat het koor nauwelijks aan zingen toekomt. Pas in het Coro zingt het koor. Ook de solisten komen niet of nauwelijks in het stuk voor; zij zingen slechts in twee secties en dan nog zonder tekst.

De muziek is voor Schnittkes doen mystiek en mysterieus. Het polystilisme, waar hij bekend is geworden, is hier niet aanwezig, maar kan vertaald worden aan de diversiteit aan polyfonisme. De diverse geloven, die eerder genoemd zijn, worden weergegeven door een majeur vierklank (Katholicisme); een mineur vierklank {Russisch-orthodox) en een bouwsel van twee drieklanken (Lutheranisme). Dit heeft tot gevolg dat alle twaalf tonen binnen het twaalftoonstelsel gebruikt worden; Schnittke was echter niet van het serialisme waarbij die tonen even vaak moeten voorkomen. In aanvulling van de drie structuren is er dan nog de onderliggende basis, die gevormd wordt door microtonen; dit laatste staat voor het Oude Testament, dat het bindmiddel vormt tussen de drie genoemde varianten van het Christendom.

De structuur en de zeer ijle orkestratie geeft het werk een intieme, mystieke en mysterieuze sfeer. Dat wordt versterkt door het gebruikte percussie; tamtam en gong komen veelvuldig aan bod. Zij geven (mits bedoeld zachte klanken). De akkoordenstructuur zorgt ervoor dat het werk bol staat van de dissonanten of klanken die dissonant zouden moeten zijn, maar toevallig bij elkaar passen en daardoor een consonant vormen. Door het trage tempo en de gedragenheid van de muziek (pesante) krijgt het werk haar piëteit, maar ook hier speelt de instrumentatie mee. Slechts op enkele momenten (rond de 21ste en 29ste minuut) speelt het ensemble op volle sterkte, en het vivo geeft ook een kleine opleving. Voor de rest is het vooral berusting,daarin wordt de symfonie geholpen door het laten klinken van buisklokken. De symfonie lijkt uiteindelijk weg te sterven naar een uiterst pianissisimo, maar de laatste drie noten zijn weer voor de starters, piano, klavecimbel en celesta.

Het is geschreven voor solisten, koor en kamerorkest:

• twee solisten, waarbij gekozen kan worden tussen sopraan, alt, countertenor en tenor
• gemengd koor
• 1 dwarsfluit ook altdwarsfluit, 1 hobo, 1 klarinet, 1 fagot
• 1 hoorn, 1 trompet, 1 trombone, geen tuba
• 4 man / vrouw percussie, die onder meer glockenspiel, vibrafoon, gong en tamtam bespelen, celesta, klavecimbel en (solo)-piano
• 1 eerste viool, 1 tweede viool, 1 altviool, 1 cello en 1 contrabas (of een meervoud daarvan

• Ave Maria, gratia plena,
• Dominus tecum
• Benedictus tu in mulieribus