Sint-Jansbeek (Gelderland)

Het was niet de rivier de Rijn, maar de Sint-Jansbeek die aan de basis heeft gestaan van het ontstaan en de ontwikkeling van de stad Arnhem. Er zijn sporen gevonden die aangeven dat rond het jaar 700 v.C. de eerste bewoning zich aan deze beek heeft gevestigd.

De Sint-Jansbeek is in de vroege middeleeuwen de belangrijkste levensader van Arnhem. Niet alleen door de watervoorziening, maar ook doordat het snel stromende water van de beek verschillende watermolens aandrijft. Al sinds de 13de eeuw worden watermolens langs de St. Jansbeek gebruikt om graan te vermalen tot meel en papier te vervaardigen. Daarnaast werd de beek ook gebruikt door verschillende wasserijen. De St. Jansbeek toont zich hiermee van groot belang voor de ontwikkeling en de groei van de stad.

In 1530 wordt in opdracht van hertog Karel van Gelre de bedding van de Rijn dichter naar de stad gelegd, een project dat in 1536 zal worden afgerond. Door de rivier direct aan de stad te leggen kan Arnhem, dat al op een gunstige locatie ligt wat betreft handel, de handel nog verder uitbreiden. Daarnaast biedt de rivier direct aan de stad ook een extra bescherming tegen de Spaanse dreiging.

Tot ongeveer 1836 stroomt de Sint-Jansbeek geheel open door de stad, maar door alle bedrijvigheid is het water erg vies. Daarnaast werd er van alles en nog wat in het water gedumpt, wat voor nog meer verontreiniging zorgde, die uiteindelijk via de Roermondsgracht in de Rijn werd geloosd. Er werden zogeheten beekmeesters aangesteld om er voor te zorgen dat er in de beek geen "vuylniss, noch onrendlicke dingen in geworpen, gestort oft gewassen en worden".

Als in het eind van de 18de eeuw de stoommachine opkomt, worden de watermolens en daarmee de Sint-Jansbeek, steeds minder belangrijk. De Sint-Jansbeek, die aan de wieg heeft gestaan van de ontwikkeling van Arnhem, is nu enkel nog een beek die door het Park Sonsbeek stroomt, terwijl Arnhem zich voor de ontwikkeling geheel op de Rijn richt.

De Sint-Jansbeek is altijd een open stroom geweest, maar het gedeelte in de binnenstad werd overkluisd toen in de 19de eeuw de singels werden gedempt. De stroom vanaf de bron in Zijpendaal door het Park Sonsbeek is nog steeds open. Hoewel er in het verleden plannen waren om de beek weer bovengronds te brengen, hebben deze lang in de ijskast gelegen. In december 2016 werd het plan definitief, waarmee de Sint-Jansbeek bovengronds terugkeert in de binnenstad. De beek komt op verschillende plekken in het centrum weer aan de oppervlakte. Ze stroomt vanaf de Beekstraat richting de Broerenstraat, langs de Sint-Eusebiuskerk en het Audrey Hepburnplein, via de Nieuwstraat naar de Rijnkade, waar ze zich in de Rijn stort. In juni 2017 werden in het kader van de werkzaamheden pal naast de Sint-Eusebiuskerk honderden skeletten opgegraven.[1] Op 8 december 2017 werd het project officieel opgeleverd.

In 2018 komt de Sint-Jansbeek in het nieuws nadat een Arnhemmer er goudvissen in heeft uitgezet en deze op last van het RVO weer moet vangen.[2]

• 
  Zicht op Sint Jansbeek en De Witte Molen
• 
  De Lauwersgracht pompt de Sint-Jansbeek naar de Beekstraat
• 
  Sint-Jansbeek op de Audrey Hepburnplein
• 
  Sint-Jansbeek in de Nieuwstraat
• 
  Zicht op Sint-Jansbeek en de Rijnkade
• 
  Sint-Jansbeek stort zich in de Rijn

Zie de categorie Sint-Jansbeek van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.