Scrabble

Het spel wordt gespeeld op een bord bestaande uit 15 × 15 = 225 vakjes, waarbij 61 gekleurde vakjes (8 rode, 17 roze, 24 lichtblauwe en 12 donkerblauwe) een bijzonder karakter hebben. De overige 164 zijn groen. Er zijn in de Nederlandstalige versie 100 letters en twee blanco blokjes te verdelen. De blokjes werden in het begin uit hout vervaardigd maar later (ook) van kunststof. Lettersblokjes kunnen in een (stoffen) zakje worden bewaard waaruit de blokjes blind gepakt kunnen worden. Bij oudere versies pakte men de letters gewoon uit de doos, waarbij de letters eerst ondersteboven werden gelegd en doorelkaar geschoven.

Er worden zeven blokjes gekozen welke naast elkaar op een houten of kunststof rekje worden gezet, zodanig dat de medespelers elkaars letters niet kunnen zien. In de doos van het Nederlandse spel is een notitieblok bijgesloten met een schets van het speelbord, waarop alle gelegde letters en woorden kunnen worden genoteerd. Aan de ommezijde van elk vel kunnen voor elke speler de behaalde punten per beurt worden genoteerd. Bij oudere versies zit geen notitieblok. In dat geval worden de punten voor alle spelers op een vel papier genoteerd.

In oudere Nederlandstalige versies (en nog steeds in competitiescrabble) worden de bordkolommen, zoals hierboven, aangeduid met de letters A tot O en de bordrijen met de getallen 1 tot 15, een indeling die vergelijkbaar is met die van een werkblad (spreadsheet).

In veel niet-Nederlandstalige versies en ook in de nieuwste Nederlandstalige edities staan die getallen echter voor de kolommen en de letters voor de rijen. Een bordvakje wordt - zoals een werkbladcel - aangeduid met de combinatie van zijn kolom en zijn rij. A1 is dus het vakje in de linkerbovenhoek, H8 het centrale vakje en O15 het vakje in de rechteronderhoek.

Elke speler probeert tijdens zijn beurt door het aanleggen van ten minste een van de zeven gepakte letters aan de al op het bord gelegde woorden een woord van ten minste twee letters te vormen, zodanig dat een zo hoog mogelijk aantal punten wordt behaald. De blanco blokjes mogen door de speler voor eender welke letter worden gebruikt (te vergelijken met een joker). Ze leveren zelf geen punten op. Vervolgens vult de speler zijn aantal letters weer blind aan tot zeven, tenzij er aan het eind van het spel minder over zijn. Het spel is voorbij als een van de spelers geen letters meer heeft (of als niemand meer een woord kan bedenken).

Het bord ziet eruit zoals hierboven afgebeeld. De letterwaarde wordt op de lichtblauwe vakken verdubbeld en op de donkerblauwe verdrievoudigd. De woordwaarde wordt op roze vakken (inclusief het centrale vak met de ster) verdubbeld en op de rode, die het meest in trek, maar tevens het schaarst zijn, verdrievoudigd. Bij het berekenen van de behaalde punten wordt eerst de letterwaarde bepaald en daarna de woordwaarde. Een letter die op een donkerblauw vakje wordt gelegd en deel uitmaakt van een woord dat ook op een roze vakje wordt gelegd, levert zo zesmaal zijn punten op.

Er bestaan twee manieren van noteren van punten: sequentieel en accumulatief. Sequentiële notatie houdt in dat van elke beurt het behaalde puntenaantal wordt opgeschreven. Pas aan het eind van het spel worden per speler al deze aantallen bij elkaar opgeteld. Het nadeel hiervan is dat er tijdens het spel geen duidelijk zicht is op de stand tussen de partijen. Accumulatieve notatie houdt in dat de behaalde punten per beurt bij de vorige wordt opgeteld. Het resultaat geeft op elk moment inzicht in de stand tussen partijen. Nadelen hiervan zijn de grotere kans op fouten en het ontbreken van de soms opmerkelijke puntenaantallen per beurt.

Bovenstaande tabel geeft de letterwaarden van het Nederlandse scrabblespel. Veel "Nederlandse uitgaven" volgen echter een andere nummering (A₁, B₃, C₃, ...).

Problematische letters zijn in het Nederlands de C₅ (die vaak overblijft aan het einde) en de Q₁₀ (die nauwelijks zonder U gebruikt kan worden).

De Nederlandse spelregels zijn niet duidelijk over de Y₈ en sommigen gebruiken de Y₈ als IJ. Bij sommige uitgaven bevat de gebruiksaanwijzing een voorbeeld waaruit blijkt dat de Y₈ als Y moet worden gebruikt terwijl de IJ uit I₁ en J₄ wordt samengesteld, wat afwijkt van het gebruik in kruiswoordraadsels. Er zijn ook Nederlandse uitgaven met de IJ₄ op één blokje. In dat geval is duidelijk dat de Y₈ niet als IJ gebruikt dient te worden. Of de I₁ en de J₄ gecombineerd eveneens een IJ mogen vormen, zullen spelers onderling moeten beslissen.

Het Griekse Juniorscrabble

Het spel werd ontwikkeld door de werkloos geraakte architect Alfred Mosher Butts (1899-1993), die gefascineerd was door spelletjes. Eerst bedacht hij het spel Lexiko, dat zonder bord werd gespeeld. Via het uitpluizen van The New York Times stelde hij vast hoe vaak een bepaalde letter gemiddeld voorkwam in het Engels en hierop baseerde hij de verdeling van het aantal verschillende letters in het spel. Maar hij vond dat veel s'en het spel te gemakkelijk zouden maken en beperkte het aantal daarom tot vier.

Hij wist zijn idee echter niet aan de man te brengen: er was weinig belangstelling voor. In 1938 kwam hij op het idee zijn spelconcept op te zetten in de vorm van de populaire kruiswoordpuzzel. Hij gaf het verschillende andere namen, maar het succes bleef nog altijd uit.

Pas in 1948 werd het idee opgepikt door James Brunot, die er wel brood in zag. Er werden enige aanpassingen doorgevoerd in de uitvoering van het bord en de plaatsing van de premievakjes, de bonus voor het in één beurt neerleggen van 7 letters werd geïntroduceerd en de naam werd veranderd in Scrabble. Daarna won het spel snel aan populariteit.

In 1991 werd het eerste wereldkampioenschap scrabble gehouden in Londen, gevolgd door een tweede in 1993 in New York.

Via internet kan het tegenwoordig gespeeld worden in diverse varianten.

Er zijn grote verschillen tussen de uitgaven in de verschillende talen. Het aantal blokjes varieert tussen de 100 en de 120. Het aantal letters van het alfabet ligt tussen de 22 (Italiaans) en 42 (Slowaaks). Het aantal punten per letter ligt tussen de 0 (blanco) en de 10, maar ook het aantal letters dat een hoog aantal punten oplevert varieert enorm. Zo hebben het Frans en het Slowaaks maar liefst vijf letters die 10 punten waard zijn (K, W, X, Y en Z, resp. Ä, Ĺ, Ó, Ŕ, en X) en het Deens, Hebreeuws, Pools en Portugees geen enkele. Letters die 6, 7 of 9 punten waard zijn worden in lang niet alle uitvoeringen aangetroffen. Het totaal van alle letterwaarden samen loopt sterk uiteen: van 162 (Tsjechisch) tot 293 (Italiaans). Dan is het niet verwonderlijk dat ook de gemiddelde waarde per letter verschilt: tussen de 1,62 (Tsjechisch) en 2,67 (Slowaaks). Tot slot loopt het aantal blokjes met dezelfde letter sterk uiteen: van slechts 6 stuks (A, E, K in het Hongaars of O in het Tsjechisch) tot 19 stuks (A in het Maleis). Een goede tweede is het Nederlands met 18 stuks van de E.

In rood zijn enkele hoogste en in blauw enkele laagste waarden per kolom geaccentueerd.

Hieronder worden de letterverdelingen in de verschillende talen gegeven:

Het Arabische scrabblespel

• Met dank aan Philip Nelkon van Mattel voor het beschikbaar stellen van informatie voor dit artikel.

• 2019 Scrabble Nederlands Woordzoeker

• LETRZ
• Wordfeud

Zie de categorie Scrabble van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.