Schwerter zu Pflugscharen

De beweging Schwerter zu Pflugscharen (Nederlands: 'Zwaarden tot ploegscharen') was de onofficiële vredesbeweging in de Duitse Democratische Republiek (DDR). Deze vredesbeweging ging uit van de kerken in de DDR en sloot aan bij het bijbelse motto uit Micha 4:3 en Jesaja 2:4.[1]

Schwerter zu Pflugscharen aan de Dom van Greifswald

Sculptuur Zwaarden tot Ploegscharen van de VN

De eerste vermelding van de slogan "Schwerter zu Pflugscharen" in de DDR was in 1971 in het dorp Gramzow waar een gedenksteen voor de slachtoffers van het nazi-regime werd onthuld.

In 1978 voerde het Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED)-regime het verplichte schoolvak Wehrerziehung in waarmee kinderen moesten worden voorbereid op de militaire dienst. De Evangelische Kerk in de DDR protesteerde hier vergeefs tegen. Hierop ontstonden in diverse kerkelijke gemeentes vredesgroepen. In 1980 maakten de Evangelische kerken voor het eerst gebruik van het logo dat gebaseerd was op een sculptuur dat de Sovjet-Unie in 1959 aan de Verenigde Naties had geschonken. Dit gebeurde bij de zogenaamde Vredestiendaagse, voorafgaand aan Buß- und Bettag. De Evangelische kerken waren geïnspireerd door de Vredesweek van de Nederlandse vredesbeweging Interkerkelijk Vredesberaad (IKV), die pleitte voor een totale nucleaire ontwapening en die een nucleaire afschrikking als onverenigbaar met het christendom beschouwde. De Nederlandse Vredesweek had sinds 1977 het motto Help de kernwapens de wereld uit, om te beginnen in Nederland.

In de Bondsrepubliek vond in het voorjaar van 1981 een grote vredesdemonstratie plaats in Bonn. West-Duitse kerkelijke groepen maakten daar uit solidariteit met de Oost-Duitse vredesbeweging ook gebruik van het motto "Zwaarden tot ploegscharen". De Vredestiendaagse van 1981 werd zowel door de Evangelische Kerk in de Bondsrepubliek als in de DDR georganiseerd. De DDR kende geen vrijheid van drukpers en de kerk nam haar toevlucht tot textieldruk, die niet gecensureerd was. In scholen en bedrijven werd het dragen van het logo Schwerter zu Pflugscharen actief tegengegaan, hoewel het beeld nota bene door de Sovjet-Unie was geschonken en het thema ook in het leerboek voor de DDR-Jugendweihe werd gebruikt. Vanaf november 1981 was het dragen van het logo in de DDR verboden. Als reactie droegen veel jongeren een wit rondje op hun kleding waarop met viltstift geschreven stond: "Hier was een smid".[2]

In 1982 kwamen ook andere vredesinitiatieven in de DDR tot stand. In januari publiceerde Rainer Eppelmann, destijds dominee in Oost-Berlijn, zijn Berliner Appell waarin hij opriep tot de terugtrekking van nucleaire wapens uit de DDR, de Bondsrepubliek en Midden-Europa. Dit initiatief werd onder meer ondersteund door de schrijver Stefan Heym en de dissident Robert Havemann. Bij de herdenking van het bombardement op Dresden was een discussiebijeenkomst waar 5000 mensen aan deelnamen en waar zowel het NAVO-dubbelbesluit als de militarisering van de DDR-maatschappij werd afgewezen.

In mei 1983 protesteerden de West-Duitse parlementariërs Petra Kelly, Gert Bastian en drie anderen van Die Grünen op de Alexanderplatz in Oost-Berlijn met een spandoek "Die Grünen - Schwerter zu Pflugscharen". Deze actie werd door de DDR-autoriteiten geduld omdat de Grünen zich tegen het NAVO-dubbelbesluit keerden.[3][4] Petra Kelly droeg in oktober van dat jaar bij een ontmoeting met Erich Honecker een trui met het logo. Zij mocht daarop een jaar lang de DDR niet bezoeken.[5]

In de Nikolaikirche in Leipzig werd onder het motto "Schwerter zu Pflugscharen" regelmatig een maandagsgebed gehouden. Dit was de kiem van de maandagsdemonstraties tijdens die Wende in de herfst van 1989. Tijdens de democratische omwenteling in de DDR werd bij de rondetafelgesprekken in 1990 voorgesteld om het motto in de nieuwe grondwet op te nemen. Volgens artikel 43 van het grondwetsontwerp moest het logo het staatswapen van de DDR worden.[6] In hetzelfde jaar werd de DDR opgeheven en sloten de Oost-Duitse deelstaten zich aan bij de Bondsrepubliek.