Scheurbuik

Symptomen van scheurbuik zijn onder meer zwellingen en bloedingen van het tandvlees, petechiën, vooral op onderbenen, slapte, stijve en pijnlijke ledematen en inwendige bloedingen. Er is geen sprake van een specifieke buikaandoening. Onbehandelde scheurbuik is op lange termijn dodelijk, maar de behandeling is eenvoudig: vitamine C innemen.

Vitamine C is mede verantwoordelijk voor de productie van collageen. Dat is een eiwit dat instaat voor stevigheid van biostructuren. Indien niet voldoende vitamine C aanwezig is zal dit eiwit zijn functie niet of slecht kunnen uitvoeren. Als eerste zullen bloedvaatjes het begeven en zo bloedingen veroorzaken.

Van scheurbuik was bekend dat zij aan het eind van de winter veel voorkwam in de Oostzeelanden en het noordelijk deel van Scandinavië. Op de verre ontdekkings- en handelsreizen die men na de middeleeuwen maakte was het een van de voornaamste doodsoorzaken aan boord van de zeilschepen. De bemanningen van de schepen van Vasco da Gama, rond 1500, en van Ferdinand Magellaan, begin 16e eeuw, leden aan scheurbuik.

Hoewel sinds de eerste ontdekkingsreizen duidelijk was dat het eten van citrusvruchten de ziekte binnen enkele dagen deed verdwijnen bleven de geneeskundigen eeuwenlang zoeken naar andere remedies. De geneeskundige en hoogleraar Herman Boerhaave beschreef rond 1700 de ziekte als een probleem van de bloedcirculatie, veroorzaakt door vochtig en koud weer en een tekort aan beweging. Door zijn groot gezag in de Europese geneeskundige wereld bleef deze opvatting nog lang opgeld doen.[1]

De Britse marinearts James Lind (1716-1794) wist na 1747 gedaan te krijgen dat op Engelse marineschepen citroensap werd verstrekt. In wat gezien kan worden als de eerste randomized clinical trial toonde hij in 1747 de effectiviteit aan door zes groepen van twee patiënten een ander voedingssupplement te geven, waarbij de twee die twee sinaasappels en een citroen kregen binnen zes dagen genazen, terwijl de overigen niet herstelden.[2] Het leverde de Engelse matrozen de bijnaam Limeys op.[3] Eerder werd soms al een aftreksel van lepelblad met jenever gebruikt. De houdbaarheid van vruchten en sap was op lange reizen een probleem, maar halverwege de 18e eeuw kwam men erachter dat ook het regelmatig eten van het langdurig houdbare zuurkool het optreden van scheurbuik kon voorkomen.

Fatale vormen van scheurbuik komen sinds het begin van de 20e eeuw niet meer voor in Nederland en België. De diagnose wordt een enkele maal nog weleens gesteld bij iemand met een zeer onvolwaardig dieet.

Het woord scheurbuik is een op volksetymologie gebaseerde verbastering van het Latijnse woord scorbutus. De stofnaam voor vitamine C is ascorbinezuur, afgeleid van a (niet) en scorbutus (scheurbuik).

Zie de categorie Scurvy van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.