Regeringscommissaris

De Vlaamse regering duidt ook regeringscommissarissen aan. Zij zijn belast met het toezicht op zowat alle Vlaamse overheidsinstellingen zoals De Lijn, VRT, Universitair Ziekenhuis Gent, universiteiten en hogescholen.

De commissarissen van de Vlaamse regering bij de hogescholen en de universiteiten vormen één College van regeringscommissarissen. Dit college houdt een globaal toezicht op de hogescholen en de universiteiten.

De opdracht van de regeringscommissaris ligt vast bij besluit van de Vlaamse Regering van 5 september 2003 en bij decreet van 12 juni 1991 betreffende de universiteiten in de Vlaamse Gemeenschap[1].

Artikel 132 van de Nederlandse Grondwet zegt in lid 5:

Bij de wet kunnen met afwijking van de artikelen 125 en 127 voorzieningen worden getroffen voor het geval het bestuur van een provincie of een gemeente zijn taken grovelijk verwaarloost.

In de 20e eeuw is dit wetsartikel (of zijn voorganger) driemaal gebruikt om een gemeente tot de orde te roepen. In twee gevallen kreeg de burgemeester de bevoegdheid om de gemeenteraad opzij te zetten en namens de regering orde op zaken te stellen; in Opsterland werd een nieuwe burgemeester met vergaande bevoegdheden benoemd. Hoewel die titel in de Grondwet niet voorkomt, werden deze burgemeesters door iedereen regeringscommissaris genoemd.

Daarnaast werd in 1941, tijdens de Duitse bezetting van Nederland, een verordening ingesteld die het Duitse bestuur de bevoegdheid gaf om een burgemeester uit diens functie te ontheffen en een regeringscommissaris aan te stellen.[5]

J.H. Nannenga; regeringscommissaris in Beerta (1934-1935)

Begin 1934 werd de gemeenteraad van Beerta ontbonden en kreeg burgemeester Jan Hayo Nannenga de bevoegdheid om de gemeente te besturen. De gemeenteraad (waarin de Communistische Partij van Nederland een sterke positie innam) had een niet-sluitende begroting opgesteld en voordelen toegekend aan werklozen. De uitzonderingstoestand duurde tot september 1935, na de eerstvolgende gemeenteraadsverkiezingen.[6]

Kort na de Februaristaking in 1941 werden de burgemeesters van Amsterdam, Zaandam en Hilversum vervangen door pro-Duitse burgemeesters (respectievelijk Edward Voûte, Cornelis van Ravenswaay en Ernst von Bönninghausen) die aangesteld werden als regeringscommissaris op grond van verordening 36/1941 van het Duitse bezettingsbestuur. Ook in Haarlem en Maassluis werd later de gemeenteraad ontbonden en het college van burgemeester en wethouders vervangen door een regeringscommissaris. In augustus 1941 werd de betreffende verordening vervangen door een andere, waarbij de gemeenteraad buiten spel bleef staan, maar de regeringscommissarissen wel weer burgemeester werden genoemd.

In 1946 was er een conflict tussen de gemeenteraad en de burgemeester van Opsterland, die niet meer met elkaar wilden samenwerken. De regering benoemde J.J.G.S. Falkena (Partij van de Vrijheid), oud-burgemeester van Heerenveen, tot waarnemend burgemeester annex regeringscommissaris. Die situatie duurde één jaar.

In juli 1951 werd de gemeenteraad van Finsterwolde (waarin de Communistische Partij van Nederland een meerderheid had) opzijgeschoven en kreeg burgemeester Harm Tuin (Partij van de Arbeid) al diens bevoegdheden. De aanleiding was het verlenen van een uitkering van gemeentewege aan wegens een staking ontslagen arbeiders. Deze bijzondere situatie bleef van kracht tot na de volgende gemeenteraadsverkiezingen, van 1953, waarbij de samenstelling van de raad overigens niet veranderde.[7][8][9]

In 2003 is overwogen in Delfzijl een regeringscommissaris aan te stellen, in een periode van ruzies en bestuurlijke schandalen.[10] Ook in Maasdriel, in 2011, werd de inzet van een regeringscommissaris door minister Donner overwogen, vanwege een verziekte bestuurscultuur.[11]

In 2018 werd een regeringscommissaris voor Sint Eustatius benoemd nadat een 'commissie van wijze mannen' onder leiding van Jan Franssen over ernstige tekortkomingen in het bestuur van het eiland had gerapporteerd.[12] Op basis van de Tijdelijke wet taakverwaarlozing Sint Eustatius[13] werden Marcolino Franco[14] en Mervyn Stegers[15] per 7 februari 2018 tot regeringscommissaris, respectievelijk plaatsvervangend-regeringscommissaris benoemd. Per 15 februari 2020 zijn als nieuwe regeringscommissaris en plaatsvervangend regeringscommissaris benoemd Marnix van Rij en Alida Francis.[16]