Nationale Postcode Loterij

De Nederlandse wet op de kansspelen verplicht de Postcode Loterij en alle andere loterijen met een artikel 3-vergunning (loterijen die zijn opgericht voor het goede doel) om minimaal 40% van de opbrengsten te doneren aan goede doelen[1]. De Postcode Loterij heeft sinds 1989 meer dan 6,2 miljard euro uitgekeerd aan goededoelenorganisaties. Van de inleg gaat minimaal 40% naar goede doelen, is ruim 30% prijzengeld en gaat 19% naar eigen werving- en organisatiekosten (cijfers 2015). Er zijn 105 goede doelen die jaarlijks een vaste bijdrage ontvangen van minimaal 500.000 euro. Het grootste bedrag gaat naar Stichting DOEN, die in 1991 is opgericht door de Postcode Loterij zelf die groene, sociale en creatieve voorlopers steunt met donaties, leningen en door te participeren. Verder gaan er bijdragen naar onder andere UNICEF, Oxfam Novib (waar oprichter Poelmann eerder zelf werkte), Artsen zonder Grenzen, het Wereld Natuur Fonds, Vereniging Natuurmonumenten, VluchtelingenWerk Nederland, het Oranje Fonds en het Skanfonds.[2]

In 2019 bedroeg de opbrengst voor de goededoelenorganisaties ruim 376 miljoen euro.

In 2018 bedroegen de kosten voor werving en organisatie 19,8%, hetgeen neerkomt op ruim 202 miljoen euro.[3]

Een deelnemer speelt mee met een bestaande postcode (van vier cijfers en twee letters) naar keuze. Vaak speelt men mee met de eigen postcode, meespelen met een andere postcode kan ook. Er worden in totaal maximaal 499 loten per postcode uitgegeven.

Per trekking kost een lot inclusief "StraatprijsVerdubbelaar" € 14, wat met veertien trekkingen per jaar neerkomt op € 196 per jaar. Zonder "StraatprijsVerdubbelaar" kost een lot € 12,75, wat dan € 178,50 per jaar kost.

De hier en in de werving genoemde prijzen zijn brutoprijzen. Bij prijzen groter dan € 449 wordt 30,1% kansspelbelasting ingehouden.[4] Er zijn geldprijzen, maar men kan ook prijzen in natura winnen.

• Het belangrijkste punt van kritiek op de Postcode Loterij is dat deze loterij inspeelt op de angst om een groot geldbedrag mis te lopen (fear of missing out (FOMO)) door niet mee te spelen, gezien het feit dat het lotnummer gelijk is aan de postcode. In tegenstelling tot andere loterijen waar men pas een lotnummer verkrijgt met de aankoop van een lot, kan iedereen dus met zekerheid weten te hebben gewonnen als men had meegespeeld met de Postcode Loterij. Dit zou mensen er uit angst toe bewegen om mee te spelen, wat door sommigen als "emotionele chantage" wordt beschouwd. Het zou voor mensen die op een winnende postcode wonen, maar niet meespelen een onprettig gevoel geven dat hun buren 'rijk' zijn maar zij zelf niet. Dit blijkt ook uit onderzoek dat Marcel Zeelenberg van de Universiteit van Tilburg heeft gedaan naar de redenen om met de Postcode Loterij mee te doen. Volgens de onderzoeker stimuleert de Postcode Loterij dit gevoel al in de reclameuitingen (U speelt niet mee, wat betekent dat u straks met lege handen komt te staan). Ook concludeert hij dat de Postcode Loterij invloed heeft op het leven van mensen die niet gewonnen hebben doordat ze geen loten hebben gekocht.[5] De voornaamste beweegreden om mee te spelen met een loterij is het dromen over het winnen van veel geld en de grote kans om een geldprijs te winnen. Zo blijkt uit onderzoek van Onderzoeksbureau Blauw.
• In 2007 klaagde een vrouw uit Heusden de Postcode Loterij aan wegens 'psychische schade' die ze zou hebben opgelopen doordat de straatprijs op haar postcode was gevallen terwijl zij niet meespeelde. De Postcode Loterij zou ongevraagd gebruikmaken van postcodes door deze als lotnummers te gebruiken en daarnaast ook nog zo expliciet verliezers aanwijzen. Daarmee zou de Postcode Loterij inbreuk maken op de persoonlijke levenssfeer van mensen die niet meedoen en hen tegen hun wil in betrekken bij de loterij. De rechter wees de claim van de vrouw af, al meende deze wel dat de loterij een tegenstelling kan creëren binnen een kleine gemeenschap als Heusden.[6][7] De vrouw ging vervolgens in hoger beroep, maar verloor dat ook.[8]

• In een interview op RTL Z maakte de advocaat Peter Plasman bekend dat hij wil dat het mogelijk wordt dat mensen zich verzekeren tegen de Postcode Loterij. Deze verzekering houdt dan in dat mensen die niet meespelen dezelfde prijs krijgen als hun buren die wel meedoen, mocht er een prijs vallen op hun postcode. Plasman wil dit omdat de Postcode Loterij naar zijn mening inspeelt op de angst om een prijs mis te lopen en mensen zich zo gedwongen voelen om mee te spelen.[9]
• In november 2007 oordeelde zowel de Reclame Code Commissie als het College van Beroep voor het bedrijfsleven dat een mailing met een "persoonlijke BMW-wincode" misleidend was. Het zou onvoldoende duidelijk zijn geweest dat men deze code alleen kon "activeren" door loten aan te schaffen.[10]
• In 2012 maakte de Postcode Loterij na overleg met de BOVAG bekend te stoppen met het uitdelen van duizenden fietsen tegelijk in één wijk omdat lokale fietsenhandelaren daardoor failliet dreigden te gaan.[11][12]
• Op 20 juni 2012 veroordeelde de rechtbank Amsterdam de Postcode Loterij tot het alsnog uitbetalen van € 2.500 aan zes deelnemers aan de Gouden Munt-actie van de Postcode Loterij (LJN: BW 8597). De Reclamecodecommissie had al eerder geoordeeld dat de Gouden Munt-actie misleidend was, maar er was een vonnis van een rechter nodig om de Postcode Loterij te dwingen het bedrag werkelijk uit te betalen. Dit was de eerste - en tot nu toe enige - keer dat de Postcode Loterij werd gedwongen tot uitbetaling van een prijs. De zes deelnemers werden bijgestaan door de Friese advocaat Jan Pieter Bood.[13]
• Op 22 februari 2013 beboette de OPTA de Postcode Loterij, BankGiro Loterij, VriendenLoterij en de overkoepelende Holding Nationale Goede Doelen Loterijen voor de tweede maal voor het overtreden van de telemarketingregels. Consumenten werden tegen hun wil telefonisch benaderd door de Goede Doelen Loterijen. In totaal zijn bijna 140.000 consumenten ongevraagd gebeld ondanks dat zij ingeschreven stonden bij het Bel-me-niet Register. Daarnaast is tijdens bijna 550.000 telefoontjes niet aan consumenten gevraagd of zij nogmaals gebeld wilden worden (‘recht van verzet’) noch inschrijving in het register aangeboden. Deze telefoontjes zijn gepleegd in de periode van 1 november 2009 tot 1 november 2010. OPTA heeft de overtredingen beboet met in totaal 845.000 euro. De boete is in hoger beroep vernietigd.[14]
• In 2013 legde de OPTA een boete op, ditmaal een bedrag van 200.000 euro voor het versturen van ruim 78 miljoen commerciële e-mails waarvoor geen toestemming was gegeven, of waarvoor op onzorgvuldige wijze toestemming was gevraagd.[15]
• Op 1 januari 2016 liep Kamal Maihouane uit Sittard de Postcode Kanjer mis omdat de automatische incasso was mislukt wegens een ontoereikend banksaldo.[16] Hij stapte daarop naar de rechter met de argumenten dat de Postcode Loterij nalatig was geweest door hem niet op de hoogte te stellen dat de automatische incasso was mislukt en dat de Postcode Loterij net zo goed zijn vier loten elk apart had kunnen incasseren waardoor hij alsnog met twee loten had kunnen meespelen omdat hij daar wél genoeg saldo voor had. De Postcode Loterij voerde echter aan dat het de eigen verantwoordelijkheid is van de deelnemer om over voldoende banksaldo te beschikken én dat volgens het deelnemersreglement per deelnemer maandelijks alle meespelende loten tegelijkertijd worden geïncasseerd. De rechter stelde de Postcode Loterij in het gelijk en veroordeelde Maihouane tot het betalen van de proceskosten van € 10.325.[17][18]
• De wijze van opzeggen van een abonnement op loten is volgens de Consumentenbond nodeloos ingewikkeld waarbij deelnemers onder druk worden gezet om toch mee te blijven spelen. In mei 2017 paste de Postcode Loterij haar website aan, maar volgens de bond onvoldoende. Men volhardde daarom in de kritiek op de service van de loterijorganisatie.[19] In maart 2018 meldde de Consumentenbond dat uit een nieuw onderzoek opnieuw was gebleken dat de Postcode Loterij toezeggingen om het opzeggen makkelijker te maken niet was nagekomen. Zo bleek het voor sommige , van de in totaal 10, proefpersonen van de Consumentenbond een uitdaging om iemand aan de lijn te krijgen. Zij kregen te horen dat opzeggen wegens een technische storing tijdelijk niet mogelijk was. Ook moesten ze bij telefonisch opzeggen nog steeds tot wel zes keer toe herhalen echt te willen stoppen met deelname aan de loterij en was de website nog altijd onvoldoende aangepast.[20]
• In januari 2018 kwamen er bij de Stichting Reclame Code klachten binnen naar aanleiding van reclame die de Postcode Loterij had verstuurd in een neutraal ogende envelop (aan de envelop was niet te zien dat deze afkomstig was van de Postcode Loterij) met daarop het woord "HERINNERING". De klagers vonden deze reclame sterk lijken op een aanmaning.[21] Hierover werd geklaagd bij de Reclame Code Commissie, die de klagers in het gelijk stelde. De Postcode Loterij ging tegen de uitspraak in beroep, maar verloor dat ook.[22]
• In september 2018 hield de Postcode Loterij een deelnemer ten onrechte tegen bij de Kofferjacht, die volgens de gedupeerde in scène was gezet. De Postcode Loterij gaf de fout toe en compenseerde de gedupeerde deelnemer. Overigens deed de Postcode Loterij dat pas nadat de gedupeerde had gedreigd de aandacht van de media op te zoeken.[23]
• Volgens de Consumentenbond wordt er regelmatig geklaagd over de grote hoeveelheden reclame die de Postcode Loterij ongevraagd per post verstuurt. Naar aanleiding hiervan pleitten de Partij van de Arbeid en D66 voor een "bel-me-niet-register" voor post.[24]

De volgende personen zijn of waren ambassadeur van de loterij:

• Caroline Tensen
• Martijn Krabbé
• Winston Gerschtanowitz
• Gaston Starreveld
• Ruud Gullit
• Quinty Trustfull
• Nicolette van Dam
• Humberto Tan

• Ineke Holtwijk: De mannen van de droomfabriek. Het verhaal achter het succes van de Postcodeloterij. Amsterdam, Balans, 2015. ISBN 9789460032011.

• Officiële Website