Nederlands-Portugese Oorlog

De Nederlands-Portugese Oorlog (Portugees: Guerra Luso-Neerlandesa) is een reeks van koloniale conflicten tussen Nederlandse handelscompagnieën, die actief gesteund werden door de regering van de Nederlandse Republiek, in oorlog met Spanje en de Portugese koloniale machthebbers in het Verre Oosten, Afrika en Brazilië, die tot 1640 onder Spaans bewind stonden.

Nederlands-Portugese Oorlog
Schilderij van de Tweede Slag bij Guararapes, nabij Pernambuco in 1649, door Victor Meirelles (1879)
Datum	1601–1661
Locatie	Atlantische Oceaan: Brazilië, West-Afrika, Zuidelijk Afrika Indische Oceaan: Oost-Indië, Indochina, China
Resultaat	Ontstaan van Nederlands koloniaal rijk, Portugese als leidende koloniale status wordt afgegeven.
Strijdende partijen
Portugal (onder Spaanse kroon) Gesteund door: Spanje Koninkrijk Cochin Potiguarstam Republiek Gesteund door: Engeland Sultanaat Johor Koninkrijk Kongo Koninkrijk Kandy Koninkrijk van Ndongo Rio Grande Tupis Nhandui Tarairiu-stam
Leiders en commandanten
Gouverneur-Generaal: Matias de Albuquerque Admiraal: D. Fadrique de Toledo Osório. Graaf Maurits van Nassau-Siegen Admiraal Piet Hein Admiraal Adam Westerwolt Generaal Gerard Hulft

De Nederlandse Opstand tegen koning Filips II van Spanje had aanvankelijk geen invloed op de belangrijke Portugees-Nederlandse handel. De vrijheid van onderlinge handel was in 1576 in een verdrag vastgelegd met de Portugese koning Sebastiaan van Portugal, hij had daartoe een gezant naar de Staten-Generaal gestuurd. Na de dood van Hendrik van Portugal in 1580, brak de Portugese Successieoorlog uit. Troonpretendent Don Antonio vroeg om steun aan de Republiek.

Filips II werd koning van de Iberische Unie (1580-1640), dit had grote gevolgen voor de Nederlanden. Omdat er geen specerijenhandel met de Portugezen meer kon worden gevoerd werden Nederlanders gestimuleerd zelf de zo gewenste producten in Indië te gaan halen. De overzeese handelsactiviteiten van de Republiek buiten Europa groeiden hierdoor sterk. De in 1602 opgerichte Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) verjoeg de Portugezen uit het overgrote deel van Oost-Indië, Ceylon en een deel van Zuid-Azië, terwijl de West-Indische Compagnie (WIC) een gedeelte van het Portugese bezit in Brazilië en Westelijk Afrika veroverde. De Nederlandse strijd met de Portugezen werd aanvankelijk gelegitimeerd door de Tachtigjarige Oorlog die in Europa woedde tussen de Nederlanden en Spanje dat tot het jaar 1641 Portugal beheerste.

De Nederlanders waren in deze strijd om handelsbelangen de agressors; het initiatief tot een gewapend conflict kwam bijna altijd van Nederlandse zijde. De Nederlandse macht in Azië groeide in de loop der jaren. Op Java werd de stad Batavia gevestigd als hoofdstad voor de Nederlandse koloniën in Oost-Indië. De bestuurders in Batavia kwamen snel in conflict met de hoofdstad van Portugees-Indië Goa.

De WIC veroverde tijdelijk de noordoostkust van Brazilië, de Portugese Goudkust en de kust van Angola. Daardoor werd de slavenhandel een grote inkomstenbron. In 1648 gingen de delen van Angola terug naar Portugal en in 1661 werd Nederlands-Brazilië teruggegeven. Het overgrote deel van Indië was definitief voor de Portugezen verloren.