Parlementair onderzoek in België

In België heeft de Kamer van volksvertegenwoordigers het recht van onderzoek op basis van artikel 56 van de Grondwet dat wordt uitgeoefend door middel van onderzoekscommissies. Tot 2014 had de Senaat (België) ook recht van onderzoek maar dit is vervangen door de mogelijkheid om een informatieverslag op te maken tijdens de zesde staatshervorming[1]. Naast de kamer van volksvertegenwoordigers heeft ook het Vlaams Parlement, het Waals Parlement, het Brussels Hoofdstedelijk Parlement, de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissieen het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap, net als de Franse Gemeenschapscommissie als het gaat om bevoegdheden die zijn overgedragen door de Franse Gemeenschap het recht van onderzoek [2]. Voordien hadden de cultuurraden reeds recht van onderzoek.

Dit recht werd uitgewerkt in de wet van 3 mei 1880 op het parlementair onderzoek[3]. De wet die onderzoekscommissies regelt is aangepast in 1996 naar aanleiding van het transnuclear arrest in 1994.

Onderzoekscommissies worden over het algemeen opgericht na onverwachte schokkende gebeurtenissen in de politiek of in de maatschappij. Dit enerzijds om het probleem te onderzoeken en anderzijds ook om te tonen dat er actie wordt ondernomen door de politiek. Een onderzoekscommissie wordt opgericht door een voorstel dat wordt ingediend in de kamer door één of meer kamerleden en waarin de taken van de commissie, de looptijd en het aantal leden wordt vastgelegd. Dit voorstel moet een absolute meerderheid van stemmen krijgen om te worden goedgekeurd. De commissie wordt samengesteld door de Methode-D'Hondt toe te passen. Bij de eerste samenkomst van de commissie wordt een voorzitter gekozen door de leden. Hiervoor is er een informeel systeem tussen de partijen afgesproken over de volgorde. De commissie vergadert in principe in het openbaar al kan ze ook achter gesloten deuren werken wanneer het over geheime of gevoelige informatie gaat. Het doel van de commissie is om een openbaar verslag te schrijven waarin het de problemen aanduid en mogelijke oplossingen worden aangereikt. Het is verbonden voor onderzoekscommissies om en strafonderzoek te voeren en zich in de rol van het parket te plaatsen. Onderzoekscommissies kunnen voor hun werk ook beroep doen op onafhankelijke experten. Dit zijn over het algemeen professoren aan Belgische universiteiten en juristen. Onderzoekscommissies eindigen normaal met een rapport dat ter stemming wordt voorgelegd in de Kamer van volksvertegenwoordigers al kunnen ze ook eindigen met de ontbinding van de kamer voordat hun werkzaamheden zijn beëindigd [4][5][6][7].

Een onderzoekscommissie heeft alle bevoegdheden die een onderzoeksrechter toekomen met uitzondering van het inbeschuldigingstelling. Dit wil zeggen dat ze kunnen huiszoekingen kunnen bevelen, afluisteren, en getuigen oproepen en onder ede verhoren. Voordat een onderzoekscommissie kan overgaan tot acties die mogelijk de privacy schenden is de tussenkomst van een magistraat echter vereist. Die wordt aangesteld door de eerste voorzitter van het Hof van beroep (België) waar de onderzoeksdaden worden gesteld. De controle van deze magistraat beperkt zich tot de wettigheid van deze acties. Wanneer een onderzoekscommissie samenloopt met een gerechtelijk onderzoek heeft dit gerechtelijk onderzoek altijd voorrang en mag de onderzoekscommissie niets doen dat dit onderzoek kan schaden. Dit is een gevolg van het transnuclear arrest waar getuigen die voor de onderzoekscommissie zijn gekomen niet langer vervolgd konden worden. Na deze zaak heeft de wetgever de wet op het parlementair onderzoek gewijzigd [8] [9] [10].

De oprichtingsdatum verwijst naar de dag waarop de plenaire vergadering van het betreffende parlement beslist tot oprichting van de onderzoekscommissie. Daarop volgt een constituerende zitting van de commissie.