Panorama van Caïro

Na de eerste generatie panorama's zagen de jaren 1880 een ware heropbloei van het genre. De Compagnie austro-belge des Panoramas bestelde bij Émile Wauters een Panorama van de slag bij Custozza, bestemd voor een expositie in Wenen. Wauters weigerde, om geen Italiaanse gevoeligheden te kwetsen. Hij herinnerde zich zijn Egyptische reis uit 1869 en stelde voor om het traditionele oorlogsthema te vervangen door een pittoreske verkenning van Caïro. De Oostenrijkse kroonprins, aartshertog Rudolf, had net een reis naar Egypte voor de boeg en nam Wauters en diens broer Alphonse mee.

Émile Wauters verbleef twee maanden in Egypte. Hij schilderde een zeventigtal studies en verzamelde talrijke documenten. Terug in België realiseerde hij in minder dan een jaar (1880-1881), met de hulp van enkele vrienden en leerlingen waaronder Jean Degreef, het immense doek (114 x 14 m). Het toont een betoverend land met licht, leven en beweging.

Het doek en het materiaal waren geleverd door de Établissements Mommen uit Sint-Joost-ten-Node.

Het panorama ging eerst naar Wenen in een speciaal gebouwde rotonde, de Neue Panorama (1882), waar het grote toeloop kende. Daarna reisde het verder naar München (1887) en Den Haag (Panorama Bezuidenhout, 1888). Door het afbranden van de Neue Panorama keerde het schilderij terug naar België, om te worden opgeslagen in Sint-Jans-Molenbeek.

Een mecenas, graaf Louis Cavens, kocht het op en schonk het na restauratie aan de Belgische staat. Hij liet zelfs een speciaal paviljoen bouwen in het Jubelpark. Dit gebouw van Ernest Van Humbeek is nu de Grote Moskee van Brussel. Het was een van de publiekstrekkers op de wereldtentoonstelling van 1897.

Na de wereldtentoonstelling werd het gebouw weldra gesloten voor het publiek. Het raakte in verval en het panorama had te lijden onder vochtinfiltratie. Het werd weggehaald en terug opgeborgen in Sint-Jans-Molenbeek. In 1923 werd Alfred Bastien belast met een restauratie. Hij moest bepaalde delen herschilderen, waaronder nagenoeg de volledige hemel. Het heropende paviljoen was echter niet van de vochtproblemen verlost, en de overheid verklaarde zich niet in staat om een bewaker te bekostigen. Niet zonder rancune onderging Émile Wauters de verwaarlozing van zijn werk.

In 1971 werd het paviljoen herbestemd tot moskee. Pierre Gilbert had nog voorgesteld om de rondgang te behouden door de moskee binnen het paviljoen te bouwen, maar zijn plan werd niet gerealiseerd. Het door vocht aangevreten panorama werd ondergebracht in de kelders van het nabije Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis, waaruit het later spoorloos verdween. Het is laatst gesignaleerd in de Egyptische ambassade. De voorzitter van de Fondation égyptologique Reine Élisabeth verklaarde dat het in een brand was vernield, maar later doken onderdelen ervan op in een veiling. Een inspecteur die een onderzoek opende naar clandestiene verkoop, werd van de zaak gehaald.[1]

Het Charliermuseum van Sint-Joost-ten-Node bewaart een voorstudie van Wauters, Feloeken op de Nijl (1869). Verschillende doeken van Bastien zijn studies voor zijn restauratie van het panorama of kopieën van bepaalde onderdelen, zoals Caïro bij de brug van Kasr-el-Nil in het Museum van Schone Kunsten van Antwerpen.

• Lucien Solvay, Notice sur Charles-Émile Wauters, in: Annuaire de l'Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, 1935, p. 35-86
• L'orientalisme et l'africanisme dans l'art belge, 19e et 20e siècle, tent. cat., Brussel, 1984
• Lucas Catherine, Bouwen met zwart geld. De grootheidswaanzin van Leopold II, 2002, ISBN 9789052406404
• Jacky Marchal, Les Panoramas, Namen, Les Amis de la Citadelle de Namur, 2005

• Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Panorama du Caire op de Franstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.