Origenes

Origenes werd in 185 n.Chr. te Alexandrië geboren. Zijn vader heette Leonides, terwijl de naam van zijn moeder ons niet bekend is. De naam "Origenes" betekent "Zoon van Horus". Origenes was de oudste van 7 zonen en dochters binnen het Christelijke gezin. Vader Leonides was Origenes' stimulans voor het al op jonge leeftijd doen van Bijbelstudie.

Toen Origenes 17 jaar oud was, vonden er christenvervolgingen plaats in Alexandrië. Tijdens deze vervolgingen werd zijn vader Leonides gearresteerd en onthoofd. De leider en leermeester van de catechetenschool, Clemens van Alexandrië, vluchtte. Hierdoor kwamen de heidenen naar Origenes toe voor informatie over het christelijke geloof. Origenes was 18 jaar oud toen hij leider werd van de catechetenschool daar, bekend als de Alexandrijnse school.

Volgens Eusebius (circa 263 – 339) nam Origenes Matteüs 19:12 letterlijk en castreerde hij zichzelf omdat hij les gaf aan zowel mannen als vrouwen en streefde naar een ascetische heiligheid. Tegenwoordig wordt het waarheidsgehalte van deze anekdote door onderzoekers betwijfeld. Het verhaal kan ook in een later stadium zijn verzonnen door zijn concurrenten.

Rond 230 kwam hij in conflict met de bisschop van Alexandrië, en moest hij uitwijken naar Caesarea, een stad aan de Middellandse zee gelegen tussen Haifa en Tel Aviv. Een van de redenen voor zijn verbanning zou zijn genoemde zelfcastratie zijn. Hij is ruim 20 jaar in ballingschap geweest. In Caesarea zette hij zijn catechetenschool voort. Ook bouwde hij een indrukwekkende bibliotheek op. Tijdens de vervolging onder keizer Decius werd Origenes gevangengenomen en gefolterd. Aan de gevolgen daarvan overleed hij in Tyrus in 253 of 254.

Origenes hanteerde de methoden van de klassieke wijsbegeerte om de waarheid te zoeken tussen de verschillende opvattingen over de waarheid, waarvan de basis Gods Woord is, daarbij de kerkelijke en apostolische traditie tot leidraad nemend ([1], p. 1-2). Origenes wordt daarbij gezegd voort te bouwen op de arbeid van de joodse filosoof Philo, die zocht naar een synthese van de oudtestamentische godsopenbaring en het moderne Griekse denken.

De woorden van Origenes over de Godheid van Christus worden vaak verkeerd opgevat, alsof Origenes Christus minder goddelijk noemde dan God de Vader. Zijn uiteenzetting over de Godheid van Christus begint integendeel met dat het duidelijk is dat Christus God was, de Eerstgeborene van de Vader, die Hem diende bij de schepping -- "Want door Hem zijn alle dingen gemaakt" (Joh. 1:3); en ook God bleef toen Hij mens werd ([1], p. 3). Over hoe we de Godheid van Christus verder moeten verstaan ten opzichte van God de Vader, zegt Origenes dat Christus Gods Zoon is, genoemd het Woord, de Wijsheid, het Licht, het Beeld van God de Vader omdat Hij de Waarheid is; en voor ons omdat wij door Hem God de Vader kennen ([1], p. 24).

Origenes leverde een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van het 'oosters christelijk denken'. Ook ontwikkelde hij het principe van de allegorische interpretatie. Volgens hem moet de oppervlakkige, letterlijke betekenis van de Bijbel onderscheiden worden van de diepere, geestelijke betekenis. Deze uitleg van de Schrift leverde hem felle tegenstand op, o.a. van Melito van Sardes en Lactantius.

Over het laatste oordeel leert Origenes in overeenstemming met de Bijbel dat eenieder gestraft zal worden die het kwade heeft gedaan, of de gelukzaligheid verkrijgen als hij het goede heeft gedaan ([1], p. 4). Echter, daarnaast leerde hij dat elk schepsel, zowel mensen als de duivel, uiteindelijk in het koninkrijk van God, Christus zal worden onderworpen ([1], p. 51). Origenes hanteert daar een specifieke uitleg (zoals hij zegt) van wat het "onderworpen worden" van de vijandelijke krachten aan God, betekent, in de tekst van 1 Korinthe 15:25: "Want Hij moet als Koning heersen, totdat Hij al de vijanden onder Zijn voeten zal gelegd hebben. De laatste vijand, die te niet gedaan wordt, is de dood. Want Hij heeft alle dingen Zijn voeten onderworpen."

Origenes deed de eerste poging om een systematische theologie samen te stellen, die hij de titel "Grondbeginselen" meegaf. Ook stelde hij de zogenoemde Hexapla samen. Dit is een tekstuitgave van het Oude Testament in zes kolommen, waarin naast de Hebreeuwse tekst de belangrijkste Griekse vertalingen werden opgenomen. Bovendien schreef hij verschillende commentaren op enkele Bijbelboeken.

• Eeuwig leven