Stoomgemaal Vier Noorder Koggen

Door inklinking van de grond in de polders had het waterschap Vier Noorder Koggen 24 poldermolens nodig die in molengangen het water trapsgewijs op de toenmalige Zuiderzee uitsloegen. Vijftien daarvan stonden op de Oosterdijk bij Medemblik. Toen ook in Nederland het gebruik van stoomkracht in zwang kwam kregen de windmolens in 1869 gezelschap van een stoomgemaal. Dat was een oplossing voor windstille periodes. Oorspronkelijk werd het gemaal uitgerust met twee vijzels en twee schepraderen die het door de poldermolens opgevoerde water in de Zuiderzee spuiden. In 1897 werd de capaciteit vergroot door de plaatsing van vier centrifugaalpompen die uit het Verenigd Koninkrijk werden geïmporteerd. In 1908 volgde uitbreiding met een centrifugaalpomp die, aangedreven door een gasmotor, 400 kuub water per minuut kon verplaatsen. De windmolens waren nu geheel overbodig geworden. In 1925 verving men de motor door een nieuwe stoommachine, waarvoor ook de hoge schoorsteen werd gebouwd.[1] Het gemaal had nu een capaciteit van 800.000 liter water per minuut.

De stoommachines hebben dienstgedaan tot de voltooiing van een elektrisch gemaal te Onderdijk in 1975. Vanaf 1976 werd het stoomgemaal nog nauwelijks gebruikt en in 1977 werd het volledig buiten gebruik genomen. In 1985 werd het gebouw als onderkomen voor het Nederlands Stoommachinemuseum in gebruik genomen. In 2010 zegde het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier toe 6,8 miljoen euro beschikbaar te stellen om het gemaal, dat sinds 1975 een rijksmonument is, op te knappen. Tevens werd het in gereedheid gebracht om als noodgemaal te kunnen dienen bij ernstige wateroverlast. Op 29 juni 2013 werd het stoomgemaal na renovatie weer onder stoom gebracht en in werking gesteld.

Gevelsteen De Vier Noorder Koggen

In de gebouwen van het gemaal is sinds 1985 het Nederlands Stoommachinemuseum gevestigd. Er zijn circa dertig oude stoommachines te zien. Het museum restaureert de stoommachines en stelt ze in werking. De machines zijn afkomstig uit schepen en de industrie. Daarnaast worden de originele machines en pompen van het gemaal tentoongesteld. Op het terrein zijn diverse apparaten te zien die door stoom kunnen worden aangedreven, zoals een stenenbreker en een asfaltmachine. Deze worden op gezette data in werking gesteld.

Onderdeel van het museum is de stoombaggermolen Vooruit. Dit is een emmerbaggermolen uit 1941. Ruim 60 jaar later, in 2004, werd de Vooruit gekocht door een stichting die hem restaureerde en toevoegde aan de collectie van het museum. Op het terrein van het gemaal is ook de stoomhijskraan Boele 9 te zien. De kraan uit een serie van vier is gebouwd door N.V. Boele's Scheepswerven en Machinefabriek te Bolnes. De kranen deden dienst van 1945 tot ongeveer 1985. De kraan heeft een B-status in het Nationaal Register Mobiel Erfgoed.[2] Een vergelijkbaar exemplaar staat bij het Maritiem Museum Rotterdam.

• Officiële website van het museum
• Informatie over rijksmonumentnummer 28371

Zie de categorie Stoomgemaal Vier Noorder Koggen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.