Lycopodium

Het geslacht wordt gerekend tot de 'lagere planten' die zich niet vermeerderen door middel van zaad, maar door sporen. De wolfsklauwen hebben sporendoosjes, die afzonderlijk op de bladvoetjes van de blaadjes zitten. Deze blaadjes vormen aan de top van de stengels een soort aar. Niet alle stengels zijn echter vruchtbaar. Wolfsklauwen hebben minder grote bladeren dan varens. De sporangiën staan op de bovenzijde van speciale 'vruchtbare' bladeren, die soms in een apart deel van de stengel (strobilus) zijn gerangschikt, soms min of meer willekeurig tussen de bladeren gelegen. De soorten van het geslacht Lycopodium zijn isospoor, uit de spore groeit een klein, knolvormig prothallium. De stengels zijn al dan niet vertakt, bezet met vrij kleine schubvormige bladeren.

Kenmerkend voor het geslacht Lycopodium is, wat betreft de platte Diphasiastrum, de differentiatie van de spruit in een boven- of ondergrondse kruipende hoofdas en oplopende of rechtopstaande, kortere zijtakken. De basisas kan lengtes van verschillende meters bereiken. Alle spruiten zijn dichotoom vertakt. Echter, zowel anisotoom (de twee takken zijn verschillend) en isotoom (de twee takken zijn identiek ontworpen) takken kunnen voorkomen zowel in het gebied van de basisas als in het gebied van de zijscheuten, wat kan leiden tot zeer verschillende groeivormen. In tegenstelling tot de platte Diphasiastrum bevinden de bladeren zich in het geslacht Lycopodium naaldvormig met lengtes van enkele millimeters. Ze zijn spiraalvormig aan alle kanten rond de stelen van de zijsport aangebracht. Dit maakt ze rond in dwarsdoorsnede met een diameter van 5 tot 12 millimeter (inclusief de bladeren).In alle Lycopodium-soorten bevinden de sporofylen zich in duidelijk gecompenseerde puntige of clubvormige, eindsecties. Ze zijn meestal veel kleiner, maar verschillen altijd van de bladeren.

Het geslacht Lycopodium werd opgericht door Carl Linnaeus. Lycopodium clavatum L. werd gespecificeerd als de lectotypesoort. De generieke naam Lycopodium bestaat uit de Griekse woorden λὐκος lykos voor wolf en πὀδιον podion voor voeten, omdat de bladeren van het clubclubmos lijken op de benen van een wolf. Synoniemen voor Lycopodium L. zijn: Lycopodion Adans. orth. var., ;;Austrolycopodium Holub, Clopodium Raf. nom. inval., Copodium Raf. nom. superfl., Lepidotis Mirbel nom. superfl., Oxynemum Raf., Pseudodiphasium Holub, Pseudolycopodium Holub nom. inval., Lycopodiastrum Holub ex Dixit, Diphasium C.Presl ex Rothm., Diphasiastrum Holub.

Er zijn verschillende opvattingen over dit geslacht, die sterk verschillen tussen de verschillende auteurs. De taxonomische classificatie en onderverdeling van de clubmosfamilie (Lycopodiaceae) en dus ook het geslacht Lycopodium is nog steeds onzeker. Josef Holub rangschikte in 1975 de platte Diphasiastrum van het Lycopodium-geslacht. In de Flora of China uit 2013 en Euro + Med uit 2013 is bijvoorbeeld de Diphasiastrum opnieuw geïntegreerd in Lycopodium als het Complanata-gedeelte. Anderzijds is er grotendeels overeenstemming over de onafhankelijkheid van het geslacht Lycopodiella (met het moerasclubmos), dat hier zal worden geclassificeerd als het geslacht Lycopodium s. l. in bredere zin is samengevat als de sectie Clavata.

De ongeveer 40 tot 50 soorten zijn bijna overal verspreid in gematigde tot tropische gebieden en tropische berggebieden. Er zijn 14 soorten in China, twee daarvan alleen daar. Er zijn maar een paar soorten in Midden-Europa, bijvoorbeeld: Lycopodium clavatum met langgesteelde, meestal vorkvormige vertakte sporofylstandaards en Lycopodium annotinum met niet-gesteelde sporofylstandaards. De meeste Lycopodium-soorten komen voor in de gematigde en subarctische gebieden. Ze gedijen vaak in open bossen, vooral naaldbossen, rotsachtige hellingen, moerassen en in heidevelden. Lycopodium clavatum komt zelfs voor in bergachtige gebieden van tropisch Afrika.

Lycopodiumpoeder is een zeer fijn poeder bestaande uit de sporen van deze plant en wordt onder andere gebruikt in de natuurkunde bij de proef van Kundt.

De sporen van de Keulse wolfsklauw worden gebruikt in de homeopathie. Wolfsklauw is ook een traditionele remedie voor primitieve mensen en wordt traditioneel gebruikt in Midden-Europa. Toepassingsgebieden waren en zijn nog steeds gedeeltelijk: als wondmedicatie, vooral voor slecht genezende wonden, voor alle soorten krampen, jicht en reuma. In traditioneel geproduceerde pillen werden wolfsklauwsporen gebruikt als lossingsmiddel om te voorkomen dat ze aan elkaar kleven. Wolfsklauw bevat etherische oliën en alkaloïden (vooral lycopodine). Een sterke concentratie aluminiumionen in het celsap is ook merkbaar. Wolfsklauwsporen worden sinds het neolithische sjamanisme wereldwijd gebruikt om pyrotechnische effecten te produceren. Vuurspuwers gebruiken ze liever in plaats van brandbare vloeistoffen. Het effect is gebaseerd op een deflagratie, vergelijkbaar met een meelstofexplosie, omdat de sporen een groot deeltjesoppervlak hebben bij verstuiving en droge toestand. In de chemisch-fysische olievlektest om een moleculaire diameter te schatten, worden wolfsklauwsporen gebruikt om de spreidende olievlekrand beter te identificeren.

Het geslacht telt rond de veertig soorten. De planten komen voornamelijk voor op drassige veen- en heidegronden. In België en Nederland komen de volgende soorten zeldzaam tot zeer zeldzaam voor:

• Stekende wolfsklauw (Lycopodium annotinum)
• Grote wolfsklauw (Lycopodium clavatum)
• Kleine wolfsklauw (Lycopodium tristachyum)
• Boswolfsklauw (Lycopodium zeilleri), kwam voor in Wallonië, anno 2018 enkel nog in een beschermde tuin in Vlaanderen

• Lycopodium aberdaricum (Chiov.): verbreid in Angola, Congo-Kinshasa, Oeganda, Ethiopië, Soedan, Kameroen, Kenia, Zambia, Zimbabwe, Malawi, Mozambique, Zuid-Afrika, Swasiland, Lesotho en São Tomé en Príncipe.
• Lycopodium alboffii (Rolleri): voorkomend in de Argentijnse provincies Rio Negro en Santa Cruz en op Vuurland en de Falkland-eilanden.
• Lycopodium alpinum (L.): wijdverbreid op het noordelijk halfrond.
• Lycopodium annotinum syn.: Lycopodium bryophyllum, Lycopodium juniperifolium: wijdverbreid op het noordelijk halfrond.
• Lycopodium arcturi ((Herter) C.V.Morton)
• Lycopodium assurgens (Fée): voorkomend in de Braziliaanse staten Minas Gerais en Santa Catarina (Brazilië)|Santa Catarina.
• Lycopodium ×bartleyi (Cusick)
• Lycopodium berggrenii ((Nessel) Herter)
• Lycopodium ×buttersii (Abbe)
• Lycopodium castoris ((Herter) C.V.Morton)
• Lycopodium cernuum (L.): wijdverbreid in het tropische tot subtropische Azië, Centraal- tot Zuid-Amerika en de Pacifische eilanden.
• Lycopodium chrysocaulos (Hook. & Grev.)
• Lycopodium clavatum: wijdverbreid in Noord- tot Zuid-Amerika, op Caribische eilanden, China, Japan, Korea, Afrika, Europa (werelddeel)|Europa Pacifische eilanden.
• Lycopodium complanatum, Diphasiastrum complanatum, Lycopodium veitchii sensu, Lycopodium zanclophyllum, Diphasiastrum zanclophyllum: wijdverbreid in gematigde tot subtropische gebieden.
• Lycopodium confertum (Willd.): voorkomend in Chili en Argentinië.
• Lycopodium cryptomerianum (Maxim.)
• Lycopodium dacrydioides (Baker)
• Lycopodium dendroideum (Michx.): wijdverbreid in Noord-Amerika.
• Lycopodium dubium (Zoëga): verbreid in noordelijk Eurazië.
• Lycopodium echinatum (Spring)
• Lycopodium erectum (Phillipi)
• Lycopodium erubescens (Brack.)
• Lycopodium gayanum (J.Rémy & Fée): slechts voorkomend op de Juan Fernández-archipel, op deChiloé-archipel, de Chileense regio's Concepcion en Aisén en in de Argentijnse provincie Santa Cruz.
• Lycopodium goudotii (Herter)
• Lycopodium hainanense ((C.Y.Yang) Li Bing Zhang) (syn.: Palhinhaea hainanensis): een nieuwe combinatie van 2013. voorkomend in Indonesië, Vietnam en in het Chinese Hainan
• Lycopodium helleri (Herter)
• Lycopodium helveticum (L.)
• Lycopodium hickeyi (W.H.Wagner, Beitel & R.C.Moran): wijdverbreid in Noord-Amerika.
• Lycopodium hildebrandtii (Herter)
• Lycopodium innocentium ((Herter) C.V.Morton)
• Lycopodium interjectum (Ching & H.S.Kung)
• Lycopodium japonicum (Thunb.): wijdverbreid in zuidelijk Azië.
• Lycopodium juniperistachyum (Hayata)
• Lycopodium juniperoideum (Sw.): voorkomend in Siberië, Japan en misschien Taiwan.
• Lycopodium jussiaei (Desv. ex Poir.)
• Lycopodium lagopus ((Laestadius ex C.Hartman) G.Zinserling ex Kuzeneva-Prochorova)
• Lycopodium lawessonianum (B.Øllg.)
• Lycopodium magellanicum ((P.Beauv.) Sw.): wijdverbreid van Costa Rica tot zuidelijk Zuid-Amerika en komt voor in Hispaniola.
• Lycopodium minchegense (Ching)
• Lycopodium montanum (Underw. & F.E.Lloyd)
• Lycopodium multispicatum (J.H.Wilce): wijdverbreid op de Filipijnen, in Thailand, Vietnam, Taiwan, Tibet (gebied)|Tibet en in de Chinese provincies Guangdong, Guangxi en zuidelijk Yunnan.
• Lycopodium neopungens (H.S.Kung & L.B.Zhang): wijdverbreid in Noord-Amerika, Rusland en in het Chinese Heilongjiang.
• Lycopodium nutans (Brack.)
• Lycopodium obscurum (L.): wijdverbreid in Noord-Amerika, Rusland, Japan, Korea en in de Chinese provincies Heilongjiang, Jilin (provincie)|Jilin en Liaoning.
• Lycopodium paniculatum (Desv. ex Poir.): voorkomend in zuidelijk Chili en zuidelijk Argentinië.
• Lycopodium phyllanthum (Hook. & Arn.)
• Lycopodium polycladum (Sodiro)
• Lycopodium portoricense (Underw. & F.E.Lloyd)
• Lycopodium repens ((P.Beauv.) Sw.)
• Lycopodium rimbachii (Sodiro)
• Lycopodium sabinaefolium (Willd.)
• Lycopodium schwackei ((Christ) Herter)
• Lycopodium sintenisii ((Herter) Maxon ex C.Chr.)
• Lycopodium sitchense (Rupr.): wijdverbreid in Noord-Amerika.
• Lycopodium staudtii (C.D.Adams & Alston)
• Lycopodium suffruticosum ((Alderw.) Herter)
• Lycopodium tenuicaule (Underw. & F.E.Lloyd)
• Lycopodium thyoides (Humb. & Bonpl. ex Willd.): verbreid van Mexico via Midden- tot Zuid-Amerika.
• Lycopodium veitchii (Christ): verbreid in India, Bhutan, Myanmar, Nepal en in de Chinese provincies van westelijk Hubei, westelijk Sichuan, noordwestelijk Yunnan, Tibet en Taiwan.
• Lycopodium venustulum (Gaudich.): voorkomend op Savai'i, Hawaii, Tahiti en Rapa Iti.
• Lycopodium verticale (Li Bing Zhang): ze werd in 2013 eerstmaals beschreven. verbreid in de Chinese provincies Anhui, Chongqing, Guizhou, Hubei, Hunan, Jiangxi, Shaanxi (alleen in Qin Ling), Shanxi, Sichuan, Zhejiang, in het noordoostelijke Yunnan, in oostelijk Tibet, in Taiwan en in Japan.
• Lycopodium vestitum (Desv. ex Poir.)
• Lycopodium volubile (G.Forst.): voorkomend in noordoostelijk Queensland, in Penang (eiland)|Penang, Borneo, Nieuw-Guinea, Nieuw-Zeeland, Nieuw-Caledonië (eiland)|Nieuw-Caledonië en op de Molukken en op Pacifische eilanden.
• Lycopodium yueshanense (C.M.Kuo): ze gedijt op alpine matten in hoogten van 2700 tot 3200 meter alleen in Taiwan.
• Lycopodium zanclophyllum (J.H.Wilce)
• Lycopodium zonatum (Ching): voorkomend in de Chinese provincies Shaanxi, Sichuan, Yunnan en Tibet en misschien in India.

• Werner Rothmaler (Begr.), Rudolf Schubert, Klaus Werner, Hermann Meusel (Hrsg.): Exkursionsflora für die Gebiete der DDR und der BRD. Band 2: Gefäßpflanzen. 14. Auflage. Volk und Wissen, Berlin 1988, ISBN 3-06-012539-2.
• Franz Fukarek: Abteilung Farnpflanzen, Gefäß-Sporenpflanzen, Pteridophyta. In: Urania Pflanzenreich in vier Bänden. Band 2. Moose, Farne, Nacktsamer. Urania, Leipzig/Jena/Berlin 1992, ISBN 3-332-00495-6.
• Walter Meusel, Joachim Hemmerling: Die Bärlappe Europas. In: Die Neue Brehm-Bücherei. Band 401, Westarp, Hohenwarsleben 2003, ISBN 3-89432-785-5.
• Li-Bing Zhang, Kunio Iwatsuki: Lycopodiaceae.: Lycopodium., S. 4. In: Wu Zheng-yi, Peter H. Raven, Deyuan Hong (Hrsg.): Flora of China. Volume 2–3: Lycopodiaceae through Polypodiaceae. Science Press und Missouri Botanical Garden Press, Beijing / St. Louis, 2013, ISBN 978-1-935641-11-7.
• Warren H. Wagner Jr., Joseph M. Beitel: Lycopodium.