Litanie

Een litanie (Gr. ἐκτένεια', ektinia) is een gebed in een christelijke eredienst om God (of Maria, of een of meer heiligen) aan te roepen en te smeken om genade, een geschenk of een genezing. Een litanie wordt gebeden tijdens een dienst of een processie en heeft de vorm van een aantal aanroepingen; iemand (meestal priester of diaken) bidt voor en de gelovigen antwoorden met een bepaalde formule zoals bid voor ons, aanhoor ons, ontferm u over ons, of verhoor ons.

In de vroegste litanieën werd God aangeroepen om bevrijd te worden van de aanval en overheersing door woeste stammen, of om van pest, cholera of andere besmettelijke ziekten gevrijwaard te worden.

Later ontstonden diverse litanieën (van de Heilige Geest, de Heilige Maagd Maria, van alle heiligen, van Sint-Jozef, of van een bepaalde heilige) waarin deze worden aangeroepen, en om hulp en bijstand gesmeekt.

Als voorbeeld volgt hier een gedeelte van de Litanie van Loreto, die grotendeels gericht wordt aan de Heilige Maagd Maria (de cursieve tekst wordt gezegd door de gelovigen):

Processie, Pieter Bruegel de Oudere

Zetel van Wijsheid / bid voor ons

Oorzaak van onze blijdschap / bid voor ons

Geestelijk vat / bid voor ons

Eerwaardig vat / bid voor ons

Heerlijk vat van godsvrucht / bid voor ons

Mystieke roos / bid voor ons

De Litanie van Maria behoort tot de gebeden van de rozenkrans. De Litanie van Allerheiligen wordt onder andere gebeden op het gelijknamige feest, op 1 november. Litanieën werden vaak opstappend in processie gereciteerd.

Voor het eerst in Europa werd vanaf het einde van de 13e eeuw in de grotere begijnhoven een schola cantorum opgericht, bedoeld om de meisjes die mogelijk als nieuwe begijnen gingen toetreden onderricht te geven, en vooral de liturgische gezangen, waaronder de litanieën, over te leveren. Volgens de oudste statuten van het groot begijnhof van Sint-Catharina in Mechelen, die dateren van 1286-1300, moest die scoelmeesterse… met haren scolieren, er ook voor zorgen de getijden te zingen indien de priester dat niet kon. Het is duidelijk dat met die dagelijkse rituelen en seizoenvieringen ook een traditie van oude gezangen en dansen werd in leven gehouden, die zelfs intra muros aanleiding bleken te geven tot verscherpte kritiek vanwege de kerkelijke vertegenwoordigers.

In 1325 bepaalde de bisschop van Luik dat de begijnen van Saint-Christophe, op straf van excommunicatie, “niet in het openbaar zullen dansen of onbehoorlijke liederen zingen”. Gelijkaardige clausules vindt men terug in de begijnenstatuten van St.Truiden en Antwerpen uit deze tijd.