Handelsverdrag

Een handels- en investeringsakkoord is een kaderovereenkomst om de handel tussen landen of handelsblokken te bevorderen, en geschillen op te lossen. Vooral de Verenigde Staten heeft dergelijke Trade and Investment Framework Agreement (TIFA's) gesloten, onder meer met het ASEAN-handelsblok, met Taiwan en met Uruguay.

Een bilaterale investeringsbeschermings-overeenkomst (IBO) wordt gesloten tussen twee landen, met het oog op het beschermen en bevorderen van investeringen (DBI, Engels: Foreign Direct Investment (FDI)) op elkaars grondgebied. Momenteel zijn meer dan 2.500 dergelijke verdragen van kracht.

Een Internationaal Investeringsakkoord (IIA) is een verdrag tussen landen om regelingen te treffen inzake wederzijdse investeringen. Het is daarbij de bedoeling die investeringen te beschermen, te bevorderen en vrij te maken. In die verdragen bepalen de ondertekendende landen de normen waaraan buitenlandse investeringen op hun grondgebied moeten voldoen, en worden regels vastgelegd om geschillen op te lossen wanneer niet aan die normen is voldaan. De meeste IIA's betreffen directe buitenlandse investeringen en vaak ook portfolio-investeringen.

In een vrijhandelszone worden douanetarieven afgebroken, en de wederzijdse handel bevorderd, bijvoorbeeld binnen de Europese Vrijhandelsassociatie.

Een meer geïntegreerde vorm is een vrijhandelsakkoord zoals de Noord-Amerikaanse Vrijhandelsovereenkomst (NAFTA) tussen de Verenigde Staten, Canada en Mexico. Dergelijke akkoorden beogen een verregaande vermindering of opheffing van tarieven op praktisch de gehele handel, met vrij verkeer van goederen en eventueel ook de afbouw van beperkingen op investeringen, de vrijmaking van het verkeer van kapitaal en diensten, en een regeling inzake intellectuele eigendom.

Een douane-unie is een vrijhandelsverdrag met gemeenschappelijke buitentarieven van alle ondertekenende partijen tegenover niet-ondertekenaars. Voorbeeld: de Douane-unie van Zuidelijk Afrika tussen Botswana, Lesotho, Namibië, Swaziland en Zuid-Afrika.

Een gemeenschappelijke markt is een gebied zonder binnengrenzen en met een gemeenschappelijke buitengrens, met sterk verminderde of afgeschafte beperkingen op het vrij verkeer van alle productiefactoren, inclusief vrij verkeer van werknemers en onderneming, en coördinatie van het economisch beleid. De Europese Economische Ruimte is een voorbeeld van een gemeenschappelijke markt.

Muntunie, waarbij de lidstaten dezelfde munt gebruiken. West- en Centraal-Afrikaanse landen die de CFA-frank gebruiken, maken deel uit van een muntunie.

Een economische unie is een douane-unie met een gemeenschappelijke markt. In combinatie met een gemeenschappelijke munt spreekt men van een economisch-monetaire unie, zoals bijvoorbeeld de landen van de Eurozone.

Bij deze vorm van economische integratie ontstaat een gemeenschappelijke coördinatie van de belangrijkste onderdelen van het begrotingsbeleid. Deze samenwerkingsvorm wordt beschouwd als overgang tussen een economisch-monetaire unie en volledige economische integratie. Binnen de Europese Unie wordt gestreefd naar een Europese begrotingsunie.

Terwijl doorgaans de voordelen en verplichtingen van een handelsverdrag enkel gelden tussen de ondertekenende partijen, is binnen de Wereldhandelsorganisatie (WTO) een ander type van akkoord geldig, waarvan de bepalingen van toepassing zijn op alle WTO-leden, op basis van een zogenoemde meest begunstigde natie clausule. Deze houdt in dat voordelen die bilateraal zijn onderhandeld met één handelspartner, ook van toepassing zijn voor de overige WTO-leden.

Alle akkoorden die buiten het kader van de WTO zijn onderhandeld, en die bijkomende voordelen bieden boven het WTO/meest begunstigde natie-niveau, maar dan alleen voor de ondertekenende partijen en niet voor de overige WTO-leden, worden door de WTO preferentieel genoemd. Volgens de regels van de WTO moeten deze verdragen aan bepaalde voorwaarden voldoen, meer bepaald een meldingsplicht, en het principe van algemene wederkerigheid (reciprociteit). Dit laatste houdt in dat de voordelen van het verdrag gelden voor alle ondertekenaars. Eenzijdige voordelen, waarbij sommige ondertekenaars een bevoordeelde toegang verkrijgen tot de markt van andere ondertekenaars, zonder hun eigen tarieven te verlagen, zijn enkel toegestaan in uitzonderlijke gevallen, en op een tijdelijke basis. Zo bekwam de Europese Unie een tijdelijke uitzondering voor jaar partnerschapsakkoord met de ACS/ACP-staten.

Het aantal handelsverdragen gaat in stijgende lijn. Tussen 1948 en 1994 ontving de General Agreement on Tariffs and Trade (GATT), de voorloper van de WTO, 124 meldingen. Sedert 1995 zijn meer dan 300 handelsverdragen in voege getreden.[1]

Van 1995 tot 1998 werd binnen de OESO onderhandeld over een Multilateraal Akkoord over Investeringen. Na heftige kritiek van een aantal NGO's en ontwikkelingslanden werden de onderhandelingen, op initiatief van Frankrijk, in april 1998 afgebroken.[2]