Groepen Geleide Wapens

De periode na de Tweede Wereldoorlog stond in het teken van de Koude Oorlog tussen de westerse NAVO- en oostelijke Warschaupact-allianties.

Door de snelle opbouw van de luchtmachten aan beide zijden, alsmede de toegenomen mogelijkheden van moderne straalvliegtuigen - in snelheid, laadvermogen en vliegbereik - oordeelde men dat een adequate (lucht)verdediging met alleen jachtvliegtuigen economisch en operationeel niet mogelijk was. Ook werd het niet opportuun geacht dat belangrijke objecten (industriële complexen, havens e.d.) en grote bevolkingsconcentraties niet met individuele luchtverdedigingssystemen beschermd konden worden.

Het voordeel van geleide wapens toen (en nu nog steeds) is de korte reactietijd na signalering van een mogelijke vijandelijke indringers. Ook is door de hoge snelheid van raketten snelle uitschakeling van de doelen mogelijk. Vliegtuigen hebben meer tijd nodig om te starten en zelfs als ze in de lucht zijn is er tijd nodig om ze door de gevechtsleiding naar het doel te leiden. Het nadeel van geleide wapens is het relatief korte bereik in vergelijking tot dat van vliegtuigen. Er is daarom een vrij groot aantal lanceeropstellingen nodig om een groot gebied te bestrijken.

Op initiatief van de Verenigde Staten ging de NAVO ertoe over om van Noord- tot Zuid-Europa binnen het gehele NAVO-gebied geleidewapengordels in te richten. Deze gordels liepen van noord Noorwegen tot in Zuid-Turkije en vanaf 1959 werden de onderdelen die deze luchtverdediging vormden operationeel.

De meeste lidstaten van de NAVO deden hieraan mee behalve Canada, Portugal en Luxemburg. Frankrijk trok zich in 1966 terug uit de NAVO-bevelsstructuur en stelde geen eenheden meer beschikbaar. De tot dan bestaande Franse Nike en HAWK-eenheden werden ontbonden en teruggetrokken. De Franse krijgsmacht, die 8 Nike- en 8 HAWK-squadrons in Duitsland operationeel had, opteerde na het verlaten van de NAVO voor raketsystemen van eigen fabricaat.

Aan de andere zijde van het IJzeren Gordijn werden de NAVO-ontwikkelingen gevolgd door dezelfde activiteiten van lidstaten van het Warschaupact.

In de jaren 1950 werd vooral rekening gehouden met massale aanvallen van hoogvliegende langeafstandsbommenwerpers ter voorbereiding voor de acties van landlegers. Vanwege de veronderstelde massaliteit van de aanvallen en omdat de techniek van toen nog niet zo geavanceerd was als de huidige, kreeg een deel van de raketten een nucleaire lading. Middels atoomexplosies in de lucht zouden grote aantallen bommenwerpers gelijktijdig uitgeschakeld worden (het begrip Electro Magnetische Puls was nog onbekend). Voor kleinere en laagvliegende formaties zouden kleinere raketten opgesteld worden.

Het West-Duitse luchtruim werd daarom door de NAVO van oost naar west als volgt verdeeld:

• Lowlevel Missile Engagement Zone (LOMEZ).

Een zone van ca. 50 km diep direct achter het IJzeren Gordijn. Hier werd het mobiele Raytheon HAWK-systeem ingezet.

• Medium en Highlevel Missile Engagement Zone (MEMEZ/HIMEZ).

Een zone van ca. 100 km diep ten westen van de LOMEZ. Hier werd het Western Electric Nike Hercules-systeem ingezet. Deze raketten werden deels met atoomkoppen uitgerust.

• Fighter Engagement Zone (FEZ).

Ten westen van de Missile Zones begon het luchtruim voor de eigen luchtverdedigingsjagers.

In de VS waren Nike- en HAWK-eenheden als bataljons ingedeeld bij de landmacht (US Army). Ook de Franse krijgsmacht volgde deze regel.

Luchtverdedigingseenheden uit België, Nederland, Duitsland en Engeland waren echter overwegend bij de luchtmacht ingedeeld. Engelse eenheden hadden hun eigen afweersystemen: het Bristol Bloodhound-raketsysteem en het Thunderbird-raketsysteem waren gelijkwaardig aan de Nike Hercules. Ook deze systemen zijn overigens buiten dienst gesteld.

Nederland schafte de Nike Ajax en zijn opvolger de Nike Hercules aan en voor laagvliegende doelen werd de kleine HAWK aangekocht. Veel werd nog geleverd binnen het MDAP-programma. Vervolgens werden in de Bondsrepubliek Duitsland 5 Geleide Wapen Groepen (GGW's) opgericht. 1 en 2 GGW opereerden met het Nike en 3, 4 en 5 GGW met het HAWK-systeem. Elke groep bestond uit vier verspreid liggende squadrons.

De personele sterkte van een Nikegroep bestond uit 1900 man waarvan ca. 40% dienstplichtig personeel. Een HAWK-groep had een personele sterkte van 1500 man waarvan ca. 30% dienstplichtig personeel.

Alle GGW’s werden ondersteund door de centraal gelegen Groep Techniek en Materieel Geleide Wapens (GTMGW in Hesepe) als centraal geleide onderhouds- en logistieke eenheid. Bij de samenvoeging tot 12GGW werd deze eenheid als zelfstandig onderdeel opgeheven; een deel werd geïntegreerd in 12 GGW en alle HAWK-groepen kregen elk hun eigen decentrale onderhoudseenheid (Distributed Support Unit. DSU).

Een Nikegroep was voorzien van een groepsoperatiecentrum (GOC), de commandovoeringseenheid van de ingedeelde squadrons. De Nike GOC's beschikten over een eigen langeafstandsradar en elektronische controle en (digitale) verbindingsmiddelen voor de informatieverstrekking en de commandovoering. De HAWK-groepen hadden een Batterij Operatie Centrum (BOC) en hadden eenvoudige verbindingsmiddelen ter beschikking. Alle groepen waren via de GOC/BOC's ingebed in de commandostructuur van de NAVO. In geval van het uitvallen van de commandostructuur konden de squadrons zelfstandig opereren.

Iedere groep had ook een groepshoofdkwartier (GHK). Hier zetelde de groepscommandant met zijn staf. Een GHK was altijd samen met een squadron en een GOC gepositioneerd.

De luchtverdediging van de luchtmacht bestaat sinds 2004 uit vier Patriot-systemen verdeeld over het 802 en 803 Squadron met in totaal 160 MIM-104 Raytheon Patriot PAC-2-raketten. Er zijn in 2007 32 Patriot PAC-3-raketten en 4 extra launchers aangeschaft die tevens in staat zijn ballistische raketten te onderscheppen. Daarmee heeft ieder van de vier systemen 6 launchers, waarvan 2 geschikt voor PAC-3-raketten.

Vanaf 2006 heeft het Commando Luchtdoelartillerie (CoLua) van de Koninklijke Landmacht gefaseerd de luchtmachtbasis De Peel betrokken om zo de eerste stappen richting integratie van de luchtverdedigingssystemen van land- en luchtmacht te realiseren. Aansluitend is in 2009 de invoer van nieuwe en moderne luchtverdedigingssystemen bij het CoLua voltooid. Met deze systemen biedt het CoLua bescherming van (eigen of geallieerde) troepen, objecten en gebieden tegen luchtdreiging op zeer lage tot middelbare hoogte (beneden 7500 meter).

Turkije, Adana, 2 april 2014. Lucht-en landmachtpersoneel van het Defensie Grondgebonden Luchtverdedigings Commando (DGLC) participeert in de patriotmissie 'Active Fence' ter bescherming van het zuiden van Turkije. 1 (NL) TBMTF beschermt de stad Adana tegen (raket)aanvallen vanuit Syrië

In 2009 besloot de Commandant der Strijdkrachten de Groep Geleide Wapens van de luchtmacht en het Commando Luchtdoelartillerie van de landmacht samen te voegen tot één Commando Grondgebonden Luchtverdediging, onder verantwoording van de Commandant Landstrijdkrachten. Het doel was dat de samen te voegen wapens en sensorsystemen elkaars zwakke punten neutraliseerden en zo een gezamenlijke ondoordringbare luchtverdediging vormden.

Dit commando is nu het Defensie Grondgebonden Luchtverdedigingscommando en werd in 2012 operationeel. Het wordt geacht bescherming te bieden tegen luchtdreiging op alle hoogtes; zowel tegen vliegtuigen als tegen ballistische en kruisvluchtwapens. In 2013 werd onder dit commando de eerste missie in Turkije uitgevoerd onder de naam Operatie Active Fence.

• In memoriam aan een vergane sociale cultuur (via webarchive)
• Oud 5 GGW personeel pagina