Gemeenschappelijk landbouwbeleid

Toen in mei 1950 het Schumanplan voor de kolen- en staalindustrie was gelanceerd, gaf de Nederlandse minister van landbouw Sicco Mansholt zijn staf opdracht, ook een plan op te stellen voor een Europees landbouwbeleid. Het "plan-Mansholt" werd op 11 oktober 1950 door de Nederlandse regering goedgekeurd, en op 17 oktober officieel ingediend bij de Europese gesprekspartners. Na enige tijd liepen de onderhandelingen vast, en terwijl werd verder gepraat over kolen en staal en over een defensieunie, bleef het landbouwbeleid jaren liggen. Maar het werd weer opgepakt in de Conferentie van Messina, waar de Belg Paul Henri Spaak de drijvende kracht werd van de Europese economische samenwerking.

Na de ondertekening van het Verdrag van Rome in 1957 ontstond de Europese Economische Gemeenschap. In artikel 33 van dat Verdrag van Rome werden al de doelen van het landbouwbeleid vastgelegd:

• de productiviteit van de landbouw te doen toenemen door de technische vooruitgang te bevorderen en door zowel de rationele ontwikkeling van de landbouwproductie als een optimaal gebruik van de productiefactoren, met name de arbeidskrachten, te verzekeren;
• aldus de landbouwbevolking een redelijke levensstandaard te verzekeren, met name door de verhoging van het hoofdelijk inkomen van hen die in de landbouw werkzaam zijn;
• de markten te stabiliseren;
• de voedselvoorziening veilig te stellen;
• redelijke prijzen bij de levering aan verbruikers te verzekeren.

Opvallend is dat deze doelstellingen, ondanks vele wijzigingen in het beleid, in latere verdragen nooit werden aangepast.

In het vervolg hierop werd het Gemeenschappelijke landbouwbeleid (GLB) uitgewerkt. De Europese Commissie deed hiervoor een voorstel in 1960. Sicco Mansholt, commissaris van landbouw, was hiervan de geestelijk vader. In 1962 trad het Gemeenschappelijk landbouwbeleid uiteindelijk in werking. Er werden voor de gemeenschappelijke landbouwmarkt drie principes vastgelegd:

• Eenheid van de markt: een vrij verkeer van landbouwproducten binnen de EG;
• Bescherming van Europese producten;
• Financiële solidariteit: de landbouwuitgaven zijn geen nationale uitgaven, maar worden op EG-niveau gedaan.

Concreet kregen producenten van landbouwproducten voor hun producten gegarandeerde minimumprijzen. Overschotten werden opgekocht. In het begin was dit beleid zeer succesvol, maar botste al snel tegen zijn limieten aan: grote overschotten en uit de hand lopende budgettaire kosten. Naar deze overschotten werd ook wel verwezen aan de hand van de begrippen boterberg, melkplas en wijnzee.

Deze subsidies leidden er ook toe dat deze overschotten in de derde wereld gedumpt werden. Voor boeren uit de derde wereld was het daarom niet mogelijk te concurreren tegen producten die met veel subsidie door Europa gedumpt werden.

Sinds de Mac Sharry-hervorming van 1992 (genoemd naar de toenmalige Europees Commissaris voor landbouw Ray MacSharry) wordt het systeem van prijsondersteuning geleidelijk afgebouwd en vervangen door directe subsidies. Deze subsidies waren wel nog gekoppeld aan de geproduceerde hoeveelheden.

De hervormingen van 'Agenda 2000'[1] verdeelden het Gemeenschappelijk landbouwbeleid in twee pijlers: het markt- en inkomensbeleid (Pijler I) en het plattelandsontwikkelingsbeleid (Pijler II). Verschillende maatregelen voor plattelandsontwikkeling werden geïntroduceerd, waaronder gewasdiversificatie, de oprichting van producentengroeperingen en ondersteuning van jonge landbouwers. Agromilieumaatregelen werd verplicht voor alle lidstaten. De ondersteuning van de markt voor granen, melk en zuivelproducten en rundvlees werden stapsgewijs verlaagd, terwijl de directe gekoppelde betalingen aan de landbouwers werden verhoogd. Betalingen voor belangrijke akkerbouwgewassen als granen en oliehoudende zaden werden geharmoniseerd.[2]

De Mid-Termhervorming van 2003 zorgde voor een ontkoppeling van subsidies van bepaalde gewassen ten opzichte van de opbrengst (al kunnen de lidstaten ervoor kiezen om toch een beperkte gekoppelde subsidies aan te houden). De nieuwe bedrijfstoeslagen zijn onderworpen aan cross-compliance voorwaarden met betrekking tot milieu, voedselveiligheid en dierenwelzijn. Cross-compliance is het principe dat boeren aan voorwaarden moeten voldoen om geld te ontvangen. Veel van deze voorwaarden waren al ofwel good practice aanbevelingen of afzonderlijke wettelijke vereisten inzake de boerderij. Het doel is om meer geld beschikbaar voor de kwaliteit van het milieu of het dierenwelzijn programma's te maken.[3]