Gerrit van der Veenstraat

Oorspronkelijk heette de straat Euterpestraat, genoemd naar Euterpe, in de Griekse mythologie de muze van het fluitspel en de lyrische poëzie.

De straat is in 1945, vlak na het einde van de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog, vernoemd naar de Nederlandse beeldhouwer en verzetsheld Gerrit van der Veen (1902-1944).

Tijdens de bezetting was in het voormalige pand van de meisjes-HBS in deze straat het hoofdkwartier (twee gebouwen) van de Nederlandse afdeling van de Duitse Sicherheitsdienst gevestigd. Vanaf 1942 was hier ook gevestigd de Zentralstelle für Jüdische Auswanderung, die de deportatie van Joden uit Nederland organiseerde. Veel verzetsmensen en Joodse Amsterdammers werden naar het gebouw gebracht en daar gemarteld of getransporteerd naar concentratiekampen, haast altijd Westerbork. "Naar de Euterpestraat" voorspelde dan ook weinig goeds, vandaar de naamswijziging.

Op zondag 26 november 1944 zijn deze gebouwen gebombardeerd. 24 vliegtuigen (type Hawker Typhoon) van de Britse luchtmacht (RAF) voerden een aanval met raketten en bommen in duikvlucht uit. Hierbij werden dertig woonhuizen getroffen. Er vielen 69 doden, waarvan slechts vier SD'ers. De Zentralstelle werd half verwoest. Het SD-hoofdkwartier liep dermate schade op dat de SD naar hotel Apollofirst (aan de Apollolaan) moest verhuizen. De zondag werd gekozen ivm de vele scholen in de directe omgeving, maar het doel, de archieven met gegevens van verzetsstrijders in brand te steken, werd helaas niet bereikt.

In de straat zijn drie gedenktekens die verwijzen naar gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog geplaatst.

• Aan het begin van de straat staat het Apollo House, bijgenaamd het 'Strijkijzer'. Hier zat tot in de jaren negentig de Sociale Verzekeringsbank, nu is er de Amsterdamse vestiging van Allen & Overy LLP (een groot Engels advocaten-, belastingadviseurs en notarissenkantoor) gevestigd. Het gebouw heeft zijn officiële ingang aan de Apollolaan, maar aan de achterkant van het gebouw (in de Gerrit van der Veenstraat) waren tot in de jaren negentig ook bedrijven gevestigd. Deze ruimtes worden inmiddels ook door het eerdergenoemde advocatenkantoor gebruikt.

• De Lutherkapel van de Hersteld Apostolische Zendinggemeente op nr. 38.

• Het Gerrit van der Veen College op nr. 99. Het gebouw heeft een splinternieuwe "voortuin" aan de straatkant, waar scholieren en passanten kunnen verblijven. Dit is het gebouw waar tijdens de Tweede Wereldoorlog de Sicherheitsdienst gevestigd was. Het gebouw is in de oorlog gebombardeerd geweest, waarbij vooral de omliggende huizen met de grond gelijk werden gemaakt. De omgeving is echter weer in originele staat opgebouwd. Voor de oorlog deed het gebouw ook dienst als school, het was toen een HBS voor meisjes.

• Langs de straat zijn twee pleintjes waar kinderen kunnen spelen. Het eerste pleintje is tegenover de Gerrit van der Veenschool, bij het Ignatiusgymnasium. Dit plein heet het Adama van Scheltemaplantsoen. Op dit pleintje is een kinderspeelplaats en sinds 2007 een klein monument ter herdenking aan de deportaties van Joden. Verderop, ter hoogte van de Veronesestraat, is een plantsoen te vinden dat bekendstaat als Veroneseplantsoen.

• Op de hoeken met de Minervalaan zijn poorten te vinden waar voorbijgangers onderdoor kunnen lopen. In het originele bouwplan voor de buurt zou de Minervalaan een winkelstraat moeten worden, maar dat is nooit gebeurd.

Zie de categorie Gerrit van der Veenstraat van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.