Ernst van Altena

Van Altena groeide op in Amsterdam in een sociaaldemocratisch milieu. Na de HBS en diverse korte betrekkingen (van kantoormedewerker tot filmassistent) werd hij in 1955 reclametekstschrijver.

Vanuit zijn reclameberoep ging hij al gauw radiocabaretteksten maken en daarna ging hij steeds meer theaterteksten en letterkundige teksten schrijven en vertalen. Hij zat enige jaren in het bestuur van de Vereniging van Letterkundigen, het Fonds voor de Letteren, en diverse andere belangenverenigingen voor schrijvers en vertalers. Naast dit alles heeft hij verscheidene radio- en televisieprogramma's gemaakt waarin poëzie en chansons centraal stonden.

Ernst van Altena geldt als een 'ambassadeur van de Franse cultuur' in Nederland.

Van Altena was een zeer productief vertaler; hij is vooral bekend geworden als vertaler van Franse gedichten en chansons. Zeer bekend daarvan werden:

• Ne me quitte pas (Laat me niet alleen / If you go away) (1959)
• Le Plat Pays (Mijn vlakke land) (1962)

Hij heeft vrijwel alle chansons van Jacques Brel vertaald. Jacques Brel heeft Ernst van Altena omstreeks 1967 het auteursrecht verleend van alle bestaande en toekomstige vertalingen van zijn liedjes in Nederland, ook als die vertalingen helemaal niet door Ernst van Altena maar door derden gemaakt waren of zouden worden. Hierdoor werden met name de Brel-vertalers Lennaert Nijgh, Willem Wilmink, Ivo de Wijs en Peer Wittenbols benadeeld. Dit contract is uniek in de geschiedenis van het auteursrecht.[1]

Andere chansonniers van wie hij werk vertaalde zijn onder meer Georges Brassens, Barbara, Guy Béart, Gilbert Bécaud, Jean Ferrat, Charles Aznavour, Boris Vian en Anne Sylvestre; in totaal heeft hij naar eigen telling zo'n 1500 chansons vertaald. Verder vertaalde hij toneelstukken van onder meer Edward Albee, Molière en George Bernard Shaw, klassieke Franse poëzie van François Villon en Charles D'Orléans, scabreuze poëzie (verzameld in de bloemlezing Jij goudgepunte lans) en middeleeuwse boerden (De jongeman met twaalf vrouwen) en klassieke werken zoals de Roman van de roos en Chaucers Verhalen van Canterbury.

In de jaren '70 heeft hij de dialogen en liedjes vertaald voor de Japanse animefilm De vrolijke piraten van Schateiland.

Opmerkelijk is het zeer grote aantal vertalingen dat hij in de periode 1985-95 gemaakt heeft, 150 titels in tien jaar, terwijl hij zelf bij herhaling vier vertaalde boeken per jaar een goede norm zei te vinden en zich weerde tegen de gedachte dat “vertalen een gemakkelijke haastklus is”.

In 1991 publiceerde hij een bloemlezing van zijn vertalingen van gedichten: Van Apollinaire tot Wedekind. Dertig jaar poëzie vertalen (Bussum: Agathon, 767 p.).

Van Altena schreef ook zelf diverse cabaretteksten en chansons. Hij zou de bedenker zijn van de Nederlandse vertaling voor chanson: luisterlied. Een enkele keer zong hij zijn eigen luisterliedjes, die ook op een lp verschenen.

Hij schreef ook een liedtekst voor de Zangeres Zonder Naam (Mary Servaes), namelijk Huil niet, mevrouw Humphrey.

Van Altena schreef twee romans:

• Eén tussen twee (1973)
• Een gewone schoft (1974)

"Zijn opvallendste kwaliteit uit zich in zijn Nederlandse bewerkingen van Franse chansons. Hij duelleert met de Franse teksten net zo lang tot hij in eigen taal een tegenhanger heeft opgebouwd, die het naar zijn eigen veeleisende smaak kan opnemen tegen 't origineel." (Jaap van de Merwe, Nederlandse chansons, 1960, blz. 16)

"Van Altena vertaalde, hertaalde en schreef sneller dan God en Vestdijk samen konden lezen: romans, liedjes, politieke pamfletten, een mini-wijnproefcursus voor niet-snobs, boekjes over het zweefvliegtuig en de luchtballon - kortom, te veel om op te noemen." (Martin de Haan, de Volkskrant, 07-07-2000)

Hij was getrouwd met Maria Anna Florentia van Altena-Fritschy, geboren op 24 augustus 1942. Zij overleed op 4 december 2019 in Amstelveen.

In 1965 ontving hij de Martinus Nijhoffprijs voor de vertaling van het werk van François Villon. In 1994 ontving hij de Hiëronymusprijs voor zijn vertaalwerk. Ernst van Altena is in Frankrijk tweemaal geridderd.

• Biografieën, werken en teksten bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl)
• Foto Ernst van Altena op Geheugen van Nederland