Dijkval

Stroomgeulen maken door uitschuring de onderwateroever voor de dijk dieper en steiler. Als het te diep wordt kan er een afschuiving plaatsvinden. Dit is echter zelden het geval, omdat de oever dan wel heel erg steil moet worden. Meestal ontstaat een dijkval door zettingsvloeiing of bresvloeiing. Dit treedt met name op als er in de oever fijne, dichtgepakte zandlagen zijn met daarboven minder dicht gepakte lagen. Bij een plotselinge drukverandering in een diepere laag (bijv. door uittredend water bij extreem laag tij) kan door dilatantie een steile wand ontstaan die gaat bressen.[1] Omdat het mechanisme nog niet goed begrepen werd zijn maatregelen tegen oevervallen vooral genomen op grond van ervaring en statistische analyse van valgevoelige gebieden.[2] Lange tijd is gedacht dat een dijkval vrij plotseling optreedt, omdat er weinig directe waarnemingen van het optreden van een zettingsvloeiing waren. Dit kwam enerzijds omdat een groot deel van het proces onder water plaatsvindt (en dus niet zichtbaar is), en de val zelf toch in een beperkte tijd (orde enige uren) plaatsvindt. In de perceptie was het ene moment de dijk er nog, en de volgende dag was er een gapend gat. Zie voor meer details het lemma zettingsvloeiing. Van strandvallen zijn er inmiddels wel directe waarnemingen vastgelegd op video-opnamen, bijvoorbeeld van de strandval bij Inskip Point in Australië in 2005[3].

In vroeger tijden kende men slechts één beschermingsmaatregel; het aanleggen van een inlaagdijk (reservedijk) op enige afstand inlands van de dijk die dreigde weg te zakken. Hierdoor bleven de gevolgen van een dijkval beperkt. Alleen de inlaag, het gebied tussen valdijk en inlaagdijk, overstroomde. Daarna begon het proces opnieuw; de inlaagdijk werd de nieuwe valdijk, daarachter werd een nieuwe inlaagdijk aangelegd.

Dijkvallen bij de Vlietepolder in Zeeland

Beetje bij beetje werden zo grote stukken land prijsgegeven aan de zee. Het Zeeuwse eiland Noord-Beveland bijvoorbeeld kalfde aan de noordkant steeds verder af. Uiteindelijk verdween meer dan de helft van het eiland in de Oosterschelde. Ook Schouwen-Duiveland verloor door dijkval veel land. Het eilandje Orisant ging geheel ten onder in de Oosterschelde. Valdijken, inlaagdijken en inlagen maken op veel plaatsen langs zeearmen en rivieren deel uit van het historisch gegroeide landschap. Na 1950 waren er in Zeeland dijkvallen in 1958 (Noord-Beveland), 1968 (Stavenisse), 1974 (Schouwen-Duiveland, Schelphoek), 1980 (Nummer Eén) en 1990 (Breskens).[4] Dijk- of oevervallen kunnen hele brede gaten maken in de vooroever. In onderstaand voorbeeld is in één keer zo'n 200 meter van het gors voor de dijk verdwenen (de tekening zegt "afgeschoven", maar in 1889 was het verschil tussen een afschuiving en een zettingsvloeiing nog niet bekend).

Al eind 19e eeuw is men begonnen met het vastleggen van de oever door middel van zinkstukken.[5]. Dit was wel effectief, maar heel kostbaar. Tegenwoordig, na de versterking tijdens de Deltawerken komt een dijkval steeds minder vaak voor. Vrijwel alle zettingsvloeiingsgevoelige oevers zijn vastgelegd door zinkstukken of door het vastleggen van de onderwateroever met stortsteen. Anno 2013 wordt gewerkt aan vooroeververdediging door middel van steenstortingen in Oosterschelde en Westerschelde. In de Oosterschelde is het probleem bovendien kleiner geworden door de verminderde stroomsnelheden ten gevolge van de bouw van de stormvloedkering.[6] In de vooroevers treden plaatselijk nog steeds vallen op en deze worden gemonitord en waar nodig versterkt.