Telegraafrellen

13 juni 1966 was in Amsterdam de startdatum van de uitbetaling van de vakantiebonnen van de bouwvakarbeiders. Tot grote woede van velen kregen de niet-georganiseerde bouwvakkers een korting van 2% vanwege administratiekosten. Leden van de vakbonden werden niet gekort. De discussies hierover liepen zeer hoog op. Bij de opening van het betaalkantoor kwam het tot enig handgemeen en geduw en getrek. Uiteindelijk greep de politie in met gebruik van de wapenstok.

Buiten het gebouw zakte intussen één der bouwvakkers, de 50-jarige voeger Jan Weggelaar, in elkaar. De man werd weggebracht naar een ziekenhuis waar al snel bleek dat hij gestorven was aan een hartaanval, waarbij onduidelijk bleef of die veroorzaakt was door het politieoptreden. Veel bouwvakkers geloofden echter niet aan een hartaanval en hielden de politie verantwoordelijk.

Dagblad De Telegraaf berichtte in haar eerste editie, die zoals gewoonlijk rond middernacht verscheen en op straat werd uitgevent, dat Weggelaar was getroffen door een steen die zijn mededemonstranten hadden gegooid. Boze bouwvakkers lazen dit. In de volgende editie bracht De Telegraaf als eerste het bericht dat de bouwvakker aan een hartaanval was overleden. Maar dat was te laat.[1] De woede van de bouwvakkers richtte zich tegen het dagblad vanwege de vermeende partijdige berichtgeving. Volgens de demonstranten was de man door politiegeweld overleden.

Telegraafgebouw Nieuwezijds Voorburgwal Amsterdam

Bij het toenmalige Telegraafgebouw aan de Nieuwezijds Voorburgwal, waar destijds behalve de redactie ook nog de drukkerij gevestigd was, ontstonden straatgevechten. Daarbij gooiden belagers de vrachtwagens van De Telegraaf om, staken deze in brand en trachtten het gebouw al vechtend binnen te dringen, wat niet lukte. Het Telegraafpersoneel verdedigde zich en bovendien was het gelukt de rolluiken aan de straatzijde tijdig te sluiten. Er werden ook rollen krantenpapier in brand gestoken. De politie arriveerde pas na drie kwartier volgens verslagen van diverse aanwezige medewerkers van De Telegraaf, zoals fotograaf Jan Stappenbeld.

Van het Centraal Station tot aan het Spui werden de hele dag straatgevechten met de politie gevoerd, vooral door jongeren en studenten, die in dat jaar de sterke opkomst van de Provo-beweging hadden gezien, inclusief de rookbommen tijdens het huwelijk in maart van prinses Beatrix en prins Claus, ook in Amsterdam.

Het Centraal Station werd op een gegeven moment overdag gesloten - een voorval dat sinds de oorlog niet meer was voorgekomen. Vrijwel alle winkels in het centrum sloten, en trams en bussen reden niet meer, ook niet naar de buitenwijken omdat veel lange lijnen hun beginpunt aan het CS hadden. Op de Wallen hield een ordedienst van pooiers de wacht, en bleef het rustig.

Bouwvakkers met kransen

De ongeregeldheden duurden nog enkele dagen. Na de aanval op De Telegraaf werden ook winkels in het centrum geplunderd. Onder politiemensen vielen ruim 20 gewonden tegen 60 onder burgers waarvan er twee door de politie werden neergeschoten. Het was de eerste keer dat de politie in Nederland traangas gebruikte. Jan Weggelaar, de bouwvakker die tijdens de rellen aan een hartaanval overleed, werd vrijdag 17 juni onder grote belangstelling van honderden bouwvakkers begraven. Er ontstonden geen nieuwe ongeregeldheden. De fotograaf Daniël Koning werd tijdens de rellen op de Dam door een politiekogel gewond.

De politie werd versterkt met korpsen uit de omliggende gemeenten, en er werden karabijnbrigades ingezet. De politie voerde harde charges uit. Daarbij raakten mensen onder meer gewond door politiemotoren met zijspan, die een aantal malen vanaf het Damrak en het Rokin met hoge snelheid door de smalle stegen tussen Nieuwendijk en Kalverstraat reden. Mensen in die stegen hadden geen uitwijkmogeijkheid en werden ofwel aangereden, ofwel met de wapenstok geslagen. De politie werd ook bijgestaan door een inderhaast opgeroepen peloton van de marechaussee, voorzien van helmen, rieten schilden en lange wapenstok. Zij traden in groepjes op, en zonder aanziens des persoons.

Nederland had sinds de Tweede Wereldoorlog geen ordeverstoring op een dergelijke schaal waargenomen, ook niet in maart van dat jaar tijdens het huwelijk van prinses Beatrix met prins Claus, waarbij rookbommen gegooid werden.

Als gevolg van de Telegraafrellen moest de toenmalige burgemeester, mr. Gijsbert van Hall, aftreden. Hem werd door de publieke opinie en ook door de toenmalige regering De Jong verweten dat hij niet voldoende leiding had gegeven en de politie niet in de hand had gehad, wat tot een overmatig gebruik van politiegeweld had geleid. In juli was hoofdcommissaris Hendrik Jan van der Molen al door minister Smallenbroek ontslagen.

De commissie-Enschedé, een regeringscommissie onder leiding van Ch.J. Enschedé, bracht in maart 1967 een vernietigend rapport over de aanpak van het Amsterdamse stadsbestuur en de Amsterdamse politie uit. De Telegraafrellen vormden de opmaat voor herhaalde straatrellen in de vijf jaar daarna, waarbij de politie geleidelijk aan moest leren om niet op elke vorm van vaak opzettelijk provocerend gedrag te reageren.

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina De Telegraaf Riots op Wikimedia Commons.