Anton Webern

Na een deel van zijn leven in Graz en Klagenfurt gewoond te hebben ging Webern in 1902 muziekwetenschap studeren aan de Weense universiteit, bij Guido Adler. In 1906 al promoveerde hij op een dissertatie over de Renaissancecomponist Heinrich Isaac. De strikte manier van componeren en de virtuoze verschijningsvormen van polyfonie in diens muziek (en die van zijn tijdgenoten) zouden later zijn eigen werk diepgaand beïnvloeden. Na een blauwe maandag bij Hans Pfitzner, leerde hij compositie bij Arnold Schönberg. In 1908, toen zijn leermeester de atonaliteit al bereikt had, durfde hij zijn werken voor het eerst van opusnummers te voorzien: Opus 1 is een passacaglia.

Omdat zijn werk weinig gewaardeerd werd voorzag hij in zijn levensonderhoud als dirigent. Uitvoeringen van zijn eigen terughoudende, minimale composities vielen echter niet op, zoals dat bij Schönberg en Alban Berg wel het geval was. Dat kwam hem goed uit bij de Anschluss in 1938. Hoewel de publicatie en uitvoering van zijn als entartet bestempelde muziek meteen verboden werd, werd hij niet vervolgd en kon hij in Oostenrijk blijven wonen.

In 1945 verhuisde hij naar Salzburg. Zijn onnatuurlijke dood is befaamd: hij ging buiten staan roken om zijn kleinkinderen niet te storen. Zodra hij echter zijn eerste trekje had genomen werd hij door een alcoholistische Amerikaanse legerkok, Raymond Norwood Bell, per vergissing doodgeschoten vanwege het verbod op licht en vuur.[1]

Van Weberns jeugdwerken, die nog geen opusnummer dragen, heeft vooral Im Sommerwind uit 1904 enige vermaardheid verworven. Het is een symfonisch gedicht voor een grotere orkestbezetting dan Webern ooit later heeft voorgeschreven en staat nog geheel in de traditie van de late romantiek. Het stuk werd in 1962, lang na Weberns dood, voor het eerst uitgevoerd. Sindsdien figureert het af en toe op de concertagenda's en is het ook een aantal malen op de plaat gezet.[2]

Opus 1 en 2 zijn nog duidelijk tonale werken, maar al vrij snel pikte Webern de vrije atonaliteit op van zijn leermeester. De werken uit die periode zijn vaak ultrakort, net zoals bij Schönberg het geval was. Een drama als Erwartung heeft hij echter nooit geschreven.

Vanaf Op. 17 (1925) is zijn werk in het twaalftoonssysteem geschreven. De overgang van vrije atonaliteit naar dodecafonie is in het werk van Webern een zeer wezenlijke: anders dan bij Schönberg en Berg veranderde zijn stijl van componeren er radicaal door. De twaalftoonsrij is werkelijk de kern van het werk, die eindeloos contrapuntisch, canonisch en anderszins wordt bewerkt. De reeks bestaat vaak uit vier cellen van drie tonen die afzonderlijk gemanipuleerd worden en die weleens elkaars getransponeerde kreeft of omkering zijn. d-f-fis—b-bes-gis—cis-c-a—es-e-g is bijvoorbeeld een twaalftoonsrij die van Webern had kunnen zijn: het derde blokje van drie is de kreeft van het eerste blokje, het vierde blokje is er de omkeringskreeft van. De variatie was een van zijn favoriete compositievormen, naast de canon.

Wat, behalve de ongelofelijke strengheid, verder opvalt aan zijn werk, is de beknoptheid waarmee hij schreef. Als dirigent had hij dagelijks te maken met de kosmisch vormgegeven meesterwerken van Bruckner en Mahler, maar de enige symfonie die hij zelf heeft geschreven duurt niet langer dan tien minuten. Zijn totale gepubliceerde werk kan op één avond worden uitgevoerd.

Zijn doorbraak kwam pas na zijn dood, toen onder anderen Pierre Boulez, pionier van de seriële muziek, hem prees om de strikte manier waarop hij het twaalftoonssysteem toepaste, iets waar Schönberg hem juist om bekritiseerd had. Mensen van buiten de seriële wereld hebben zijn muziek vaak steriel en kil genoemd. Zelf vond hij echter dat zijn muziek goed in de Duitse muziektraditie paste en zeer beladen met emoties was.

• Het is uit. (neergeschoten door een G.I. in de deuropening, stierf op de sofa in de huiskamer)

Opusnummers

• Op. 01: - Passacaglia voor orkest
• Op. 02: - "Entflieht auf Leichten Känen" (lied)
• Op. 03: - 5 George liederen
• Op. 04: - 5 George liederen
• Op. 05: - 5 bewegingen voor strijkkwartet
• Op. 06: - 6 stukken voor orkest
• Op. 07: - 4 stukken voor viool en piano
• Op. 08: - 2 Rilke liederen
• Op. 09: - 6 bagatellen voor strijkkwartet
• Op. 10: - 5 orkeststukken
• Op. 11: - 3 stukken voor cello en piano
• Op. 12: - 4 liederen
• Op. 13: - 4 liederen
• Op. 14: - 6 liederen
• Op. 15: - 5 liederen
• Op. 16: - 5 canons
• Op. 17: - 3 volksteksten
• Op. 18: - 3 liederen
• Op. 19: - 2 liederen
• Op. 20: - Strijktrio
• Op. 21: - Symfonie
• Op. 22: - Kwartet
• Op. 23: - Jone liederen
• Op. 24: - Concert
• Op. 25: - Jone liederen
• Op. 26: - "Das Augenlicht" (voor kamerorkest en koor)
• Op. 27: - Variaties voor piano
• Op. 28: - Strijkkwartet
• Op. 29: - Cantate n^o 1
• Op. 30: - Variaties voor orkest
• Op. 31: - Cantate n^o 2

Overige composities (chronologisch)

• 2 stukken voor cello en piano (1899)
• 3 gedichten (1899-1903)
• 8 vroege liederen (1901-1904)
• Avenarius liederen (1903-1904)
• "Im Sommerwind" voor orkest (1904)
• Langzame beweging voor strijkkwartet (1905)
• Strijkkwartet (1905)
• Rondo voor strijkkwartet (1906)
• Beweging voor piano (1906)
• Rondo voor piano (1906)
• Kwintet voor strijkers en piano (1907)
• 5 Dehmel liederen (1906-1908)
• 4 George liederen (1908-1909)
• 5 bewegingen voor strijkkwartet (1909)
• 3 stukken voor strijkkwartet (1913)
• 5 orkeststukken (1913)
• 3 liederen met orkestbegeleiding (1913-1914)
• Sonate voor cello (1914)
• Kinderstuk voor piano (1924)
• Stuk voor piano (1925)
• Beweging voor strijktrio (1925)

Zie de categorie Anton Webern van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.