Anabaptistische opstand in Münster

Na de Duitse Boerenoorlog (1524-1525), werd een tweede en meer krachtige poging gedaan om een theocratie te vestigen bij Münster. Hier hadden de anabaptisten een aanzienlijke invloed gekregen, door de aansluiting van Bernhard Rottmann, de lutheraanse predikant, en een aantal prominente burgers. De leiders, Jan Matthijs, een bakker uit Haarlem, en Jan van Leiden (Jan Bockelson), een kleermaker uit Leiden, hadden weinig moeite om bezit van de stad te nemen en de magistraten af te zetten. Matthys was een volgeling van Melchior Hoffman, die na zijn gevangenschap in Straatsburg een aanzienlijke aanhang kreeg in de Lage Landen. Jan van Leiden en Gerard Boekbinder hadden Münster bezocht, en kwamen terug met het bericht dat Bernhard Rottmann er zijn doctrines, die vergelijkbaar waren met de hunne, verspreidde. Matthys noemde Münster het "Nieuwe Jeruzalem", en op 5 januari 1534 introduceerden zijn leerlingen er de volwassenendoop. Rothmann accepteerde blijkbaar het "herdopen" die dag, en meer dan 1.000 volwassenen werden herdoopt. Krachtige voorbereidingen werden getroffen, niet alleen om vast te houden wat was verkregen, maar om van Münster een uitvalbasis te maken voor de verovering van de rest van de wereld. Op 28 februari 1534 begon de verdreven prins-bisschop Frans van Waldeck met een nieuw samengesteld leger van zowel protestanten (waaronder de troepen van de landgraaf Filips I van Hessen) als de katholieken met de belegering van de stad.

Op paaszondag, in april 1534 waagde de chiliastische Jan Matthijs, die Gods laatste oordeel over de goddelozen op die dag had voorspeld, een uitval met slechts dertig volgelingen, die geloofden dat hij een tweede Gideon was. Hij werd met zijn hele gevolg gedood, zijn hoofd werd afgesneden en op een paal gespietst waar de hele stad het kon zien, en zijn geslachtsdelen werden aan de stadspoort genageld. Jan van Leiden werd vervolgens erkend als Matthijs' religieuze en politieke opvolger, die zijn gezag en acties verantwoordde doordat hij ze rechtstreeks ontving via visioenen uit de hemel. Hij proclameerde zichzelf als de opvolger van David en gaf zichzelf de koninklijke regalia, onderscheidingen en absolute macht in het "nieuwe Zion". Hij legaliseerde polygamie en nam zelf zestien vrouwen. Volgens een legende zou hij een vrouw op de markt hebben onthoofd omdat ze weigerde om met hem te trouwen; het kan zijn dat deze daad hem ten onrechte toegeschreven werd na zijn dood. In het nieuwe, theocratische Münster werd de bijbelse gelijkheid op autoritaire wijze in realiteit gebracht, desnoods met geweld. De doodstraf werd ingevoerd, kerkschatten werden vernield of geconfisqueerd en bezittingen werden herverdeeld onder de armsten. De gemeenschap van goederen werd vastgelegd, geld werd verboden en de standen werden afgeschaft.

Op 24 juni 1535, na meer dan een jaar belegering en uithongering, viel de stad en kwam ze opnieuw in handen van bisschop Frans van Waldeck. Jan van Leiden en verschillende andere prominente anabaptistische leiders werden gevangengenomen. In januari 1536 werden Jan van Leiden, Bernhard Knipperdolling en een andere prominente volgeling, Bernhard Krechting, geëxecuteerd op de markt van Münster. Hun lichamen werden tentoongesteld in kooien, die vanaf de toren van de Sint-Lambertuskerk hingen. De kooien hangen er nog steeds, maar de botten werden later verwijderd.

De Anabaptistische opstand in Münster was een keerpunt voor de anabaptistische beweging. Zij had nooit meer diezelfde gelegenheid tot politiek belang, omdat de burgerlijke krachten vanaf toen strenge maatregelen namen om dergelijke agitatie in de kiem te smoren. De batenburgers onder Jan van Batenburg zetten de gewelddadige millennialistische stroming van het anabaptisme verder, zoals die zich voorgedaan had in Münster. Ze waren polygaam en geloofden dat geweld gerechtvaardigd was tegen iedereen die niet tot hun sekte behoorde. Hun beweging ging ondergronds na de onderdrukking van de Anabaptistische opstand in Münster. Hun leden deden zich voor als katholieken of lutheranen als dat nodig bleek. Sommige niet-resistente wederdopers vonden leiders in Menno Simons, de broers Obbe en Dirk Philips, Nederlandse anabaptistische leiders die de kenmerkende doctrines van de Münsterse anabaptisten verwierpen. Deze groep werd bekend als de mennonieten, genoemd naar Menno Simons. Zij verwierpen het gebruik van geweld, en predikten een geloof gebaseerd op liefde en mededogen voor de vijand. In augustus 1536 kwamen de leiders van de anabaptistische groepen beïnvloed door Melchior Hoffman samen in Bocholt in een poging om de eenheid te bewaren. De vergadering werd bijgewoond door volgelingen van Batenburg, overlevenden van Münster, David Joris en zijn sympathisanten en de niet-resistente anabaptisten. Tijdens deze vergadering waren de belangrijkste discussiegebieden tussen de sekten het polygaam huwelijk en het gebruik van geweld tegen niet-gelovigen. Joris stelde een compromis voor door te verklaren dat de tijd nog niet gekomen was om te vechten tegen de autoriteiten en dat het onverstandig was om niet-anabaptisten te doden. De verzamelde anabaptisten stemden in met het compromis van geweldloosheid, maar de vergadering kon de versnippering van het anabaptisme niet voorkomen.

• Communism in Central Europe in the Time of the Reformation, door Karl Kautsky
• The Friends of God (The Siege in the USA), door Peter Vansittart
• The Tailor King: The Rise and Fall of the Anabaptist Kingdom of Munster, door Anthony Arthur (ISBN 0-312-20515-5)
• Bockelson, door Fritz Reck-Malle
• The Radical Reformation, door George Hunston Williams (ISBN 0-940474-15-8)
• The Pursuit of the Millennium, door Norman Cohn (Paladin, 1970)
• Narrative of the Anabaptist Madness: The Overthrow of Münster, the Famous Metropolis of Westphalia (Studies in the History of Christian Traditions; 132), door Hermann von Kerssenbroch. (Brill Academic Publishers, 2007; ISBN 978-90-04-15721-7).
• Freaks of Fanaticism and Other Strange Events (1891), door Sabine Baring-Gould (Gutenberg).

• Wederdopersoproer te Amsterdam