Alledaags racisme

Voor de scriptie werden 55 vrouwen in de leeftijd van 20 tot 45 jaar, 27 Surinaamse vrouwen in Nederland en 28 zwarte vrouwen in grote steden uit Californië in de Verenigde Staten, gevraagd naar hun ervaringen met racisme. Bovendien nam de auteur zelf interviews af: 27 bij zwarte vrouwen in steden in Californië en 28 bij Surinaamse vrouwen in Nederland. Dat het onderzoek zich op vrouwen concentreert, komt voort uit het feminisme van de auteur. Blanke feministes verkeren volgens de auteur in de dubbelzinnige positie dat zij zich enerzijds kunnen herkennen in de discriminatieverschijnselen, maar zich anderzijds niet kunnen voorstellen dat ze zelf ook potentieel racistisch zijn. Bij deze groep leidt het inzicht dat zij niet alleen slachtoffers, maar ook onderdrukkers zijn tot rivaliteit: 'Er ontstaat een soort concurrentiestrijd in wie nu het zieligst is.'[1] De ervaringen lopen uiteen van bejaarden die 'niet door een zwarte verpleegster geholpen willen worden en dit ook botweg op die manier meedelen tot het negeren van zwarte mensen bij een lange rij wachtenden in een winkel, of juist het hinderlijk volgen van een zwarte vrouw in een supermarkt' uit angst voor diefstal.[2]

Essed analyseert racisme op cultureel, institutioneel en individueel niveau. Het gaat daarbij niet in de eerste plaats om racisme als bewust en opzettelijk: 'Bewust of onbewust, gewild of niet, iedere witte persoon in de Nederlandse samenleving profiteert direct of indirect van de eigen bevoorrechte positie ten opzichte van zwarte medeburgers.'[1] Vanwege de vaak onbewuste aard van het verschijnsel vindt Essed het zinloos om racisme te bestrijden met kennis over etnische minderheden, maar 'dat er eerst begonnen moet worden met het onderzoeken van racisme in de eigen cultuur.'[1]

Een verschil tussen de Amerikaanse en de Surinaamse ondervraagden was dat de eersten naar eigen zeggen al jong hadden geleerd om discriminatie te benoemen als racisme, terwijl de laatsten 'geneigd zijn de oorzaak bij zichzelf te zoeken. Had ik maar in Suriname moeten blijven, nu moet ik niet zeuren.'[1] Een paradoxaal effect van discriminatie zou zijn dat het slachtoffer in een winkel soms voorrang krijgt:

	Het komt vrij vaak voor dat als ze een zwarte hun winkel zien binnenkomen ze al die andere klanten laten staan en jou komen helpen. Dan voel je je op dat moment hartstikke lullig. Want ja, ze zien een zwarte en 'die steelt' denken ze dan meteen. Misschien hebben ze slechte ervaringen en komt dat wantrouwen gelijk naar boven als je binnenkomt. Ze komen dan vlug zodat je weer snel terug kan keren. Dan denk ik meteen: ach, barsten jullie maar. Ik heb jullie spullen niet nodig. Zodra ik dat zie ga ik meteen de winkel uit hoor.
— Rita, Nederland.[3]

	Er was altijd de frustratie dat je in wezen steeds tegen een muur opliep. Je wist dat hoe je het ook draaide of keerde, omdat je zwart was zou je geen betere behandeling krijgen. Neem bijvoorbeeld de kwestie met het hebben van een encyclopedie. We hádden die boeken thuis en ik gebruikte ze gewoon voor het maken van huiswerkopdrachten. De docenten wilden echter vaak niet geloven dat ik wist hoe ik een encyclopedie moest gebruiken. Mijn vader en moeder hadden op de universiteit gezeten dus ik wist hoe ik een naslagwerk moest raadplegen. Maar ze beschuldigden me ervan dat iemand anders mijn stukken schreef.
— Bernice, Berkeley (VS).[3]

Zwarte onderzoekers die racisme als onderwerp kiezen, worden volgens Essed door de universitaire wereld wantrouwend bejegend, omdat 'er benauwd gedaan wordt over de kwaliteit van het onderzoek.'[1]

Nadat Essed was gepromoveerd bij Chris Mullard met Understanding Everyday Racism, publiceerde zij een handelseditie genaamd Inzicht in Alledaags Racisme. Deze theoretische verdieping, deels gebaseerd op hetzelfde interviewmateriaal als Alledaags Racisme,[4] werd hevig bekritiseerd. Zo schreef sociologe en journaliste Emma Brunt dat "iedere methodologische verantwoording ontbreekt, dat de logica geheel wordt opgeofferd aan de strijdbaarheid, en dat begrippen door elkaar krioelen als palingen in een mandje." NRC-redacteur Hans Moll[5] viel de studie aan op de in zijn ogen vage begrippen, gebrekkige onderbouwing en onhoudbare conclusies, en klaagde dat het onderwerp racisme "wordt gemonopoliseerd door pretentieuze warhoofden a la Essed."[5]

• Alledaags racisme, Feministische Uitgeverij Sara, 1984. Het boek is hier te downloaden.
• Inzicht in alledaags racisme, Aula 1991. ISBN 9027427038

• An. (1984): 'Zwarte schrijfster: prinses Irene is echte bondgenote' in Het Vrije Volk, 19 september 1984
• An. (1990a): 'Samenleving doortrokken van racisme' in Nederlands Dagblad, 18 januari 1990
• An. (1990b): 'Kritiek in proefschrift: Nederland tolereert racisme' in Amigoe, 1 februari 1990
• Arian, M. (1999): 'IJskoud waar' in De Groene Amsterdammer, 28 april 1999
• Janssen, M. (1984): 'Prinses Irene bij ontvangst eerste exemplaar "Alledaags Racisme": Racisme niet het probleem van zwarte, maar van witte mensen' in De Telegraaf, woensdag 19 september 1984
• Mee, G. van der (1984): 'Als niemand erover praat, denk je dat je de enige bent die er last van heeft' in De waarheid, 24 september 1984
• Moll, H. (1991): 'Het onvermogen van de antiracistische wetenschap' in NRC Handelsblad, 4 mei 1991

• Debatteren over alledaags racisme aan de VU