Émilie du Châtelet

Gabrielle Émilie Le Tonnelier de Breteuil, marquise du Châtelet (Parijs, 17 december 1706 – Lunéville, 10 september 1749) was een Franse wiskundige, natuurkundige en schrijfster tijdens de Verlichting. Ze vertaalde Principia Mathematica van Isaac Newton in het Frans en voorzag het van commentaar. Deze vertaling is in het Franse taalgebied nog steeds toonaangevend. Ook kwam zij met de eerste correcte formulering voor de kinetische energie. Voltaire, een van haar minnaars, beweerde in een brief aan zijn vriend Koning Frederik II van Pruisen dat Du Châtelet "een groot man was wiens enige gebrek was dat ze een vrouw was".[1][2]

Émilie du Châtelet
Algemene informatie
GeborenParijs, 17 december 1706
OverledenLunéville, 10 september 1749
Werk
PeriodeVerlichting
Bekende werkenVertaling van Principia Mathematica
Lijst van Franstalige schrijvers
Portaal    Literatuur

Jeugd

Haar vader was Louis Nicolas le Tonnelier de Breteuil, de eerste secretaris en introducteur des Ambassadeurs van koning Lodewijk XIV van Frankrijk. Door zijn positie aan het hof beschikte de familie over een groot prestige.

Onder haar vaders kennissen bevond zich Fontenelle, de vaste secretaris van de Franse Académie des Sciences. Émilies vader erkende haar begaafdheid en liet Fontenelle langskomen om met zijn tienjarige dochter over sterrenkunde te spreken.[1]

Huwelijk

Op 20 juni 1725 huwde ze de markies Florent-Claude du Chastellet en werd daardoor de Marquise du Chastellet[3] Zoals veel huwelijken onder de adel was dit huwelijk gearrangeerd. De echtgenoten hadden weinig gemeen, maar hielden zich aan de fatsoensnormen. Na drie kinderen ter wereld te hebben gebracht, vond Émilie dat zij haar huwelijkse plichten had vervuld. Ze kwam met haar echtgenoot overeen dat ze gescheiden levens konden leiden binnen een huishouden. De markies was een militair en gouverneur van Semur-en-Auxois in Bourgondië.

Belangstelling voor Newton
Du Châtelet door Marianne Loir omstreeks 1748

Op haar vierentwintigste kreeg Émilie du Châtelet een verhouding met de hertog van Richelieu. De hertog stelde belang in literatuur en filosofie en Châtelet was een van de weinige vrouwen met wie hij op zijn eigen niveau kon converseren. Ze las elk belangrijk boek, bezocht regelmatig de schouwburg en genoot van intellectueel debat. Châtelet zei dat ze nieuwsgierig was naar de werken van Isaac Newton en Richelieu moedigde haar aan om lessen in de hogere wiskunde te nemen. Moreau de Maupertuis, lid van de Academie des Sciences werd Châtelets leraar in meetkunde. Hij was wis-, sterren- en natuurkundige en een voorvechter van Newtons theorieën, die destijds in de Academie onderwerp van felle discussie waren.

Émilie ontmoette Voltaire toen hij was teruggekeerd uit zijn ballingschap in Londen.[1] Châtelet nodigde hem uit bij haar te komen wonen in Cirey-sur-Blaise in Haute-Marne, waar Voltaire jarenlang verbleef. Ze studeerde natuur- en wiskunde en publiceerde wetenschappelijke artikelen en vertalingen. Volgens Voltaires brieven aan vrienden en hun commentaren op elkaar werk, woonden ze samen met veel wederzijdse sympathie en respect.

Overlijden

Toen Châtelet vroeg in de veertig was, kreeg ze een relatie met de dichter Jean-François de Saint-Lambert, van wie ze zwanger werd. In een brief aan een vriend(in) sprak ze haar angst uit, dat ze door haar gevorderde leeftijd deze zwangerschap niet zou overleven. Ze bracht haar kind ter wereld, maar stierf zes dagen later aan een embolie op 42-jarige leeftijd.[4]

Wetenschappelijk werk
Op de voorpagina van haar vertaling van Newton wordt Du Châtelet afgebeeld als de Muze van Voltaire, die het licht van Newtons hemelse inzichten met een spiegel aan Voltaire op aarde doorgeeft.
  • In 1737 publiceerde Châtelet het artikel Dissertation sur la nature et la propagation du feu, over haar onderzoek naar vuur. Hierin beschreef ze wat tegenwoordig infrarode straling heet.
  • Haar boek Institutions de Physique (“Lessen in de natuurkunde”) verscheen in 1740 en diende zich aan als een overzicht van nieuwe denkbeelden in wetenschap en wijsbegeerte voor haar dertienjarige zoon. Maar in dit boek trachtte Châtelet ingewikkelde theorieën te verzoenen, zoals die van Gottfried Leibniz met de experimentele waarnemingen van Willem Jacob 's Gravesande. Ze toonde aan dat de energie van een bewegend voorwerp niet evenredig is met zijn snelheid, zoals tot dan gedacht werd door onder meer Newton en Voltaire, maar evenredig is met het kwadraat van zijn snelheid, dus . (In de klassieke mechanica is de juiste formule , met de kinetische energie van een voorwerp, zijn massa en zijn snelheid.)
  • In het jaar van haar overlijden voltooide ze haar meesterwerk: de Franse vertaling met eigen commentaar van de Principia Mathematica van Newton. Ze voegde haar afleiding van de wet van behoud van energie toe. Tot op heden is deze vertaling de standaard in het Franse taalgebied.

Modern oordeel

Moderne biografen en historici leggen een verband tussen het beginsel , het eerst gezien door Du Châtelet, en de formule van Einstein met de lichtsnelheid meer dan 150 jaar later.[5][6][7]. Het principe van Du Châtelet is een correcte uitdrukking voor de kinetische energie in de klassieke mechanica en de tweede term in de reeksontwikkeling van de massa-energierelatie van Einstein.

Publicaties
  • Institutions de Physique, Paris, 1740, in-8°
  • Analyse de la philosophie de Leibniz, 1740
  • Réponse à la lettre de Mairan sur la question des forces vives, Bruxelles, 1741, in-8°
  • Dissertation sur la nature et la propagation du feu, Paris, 1744, in-8°
  • Principes de Newton, vertaling uitgegeven door Clairaut, 1756, met lofrede door Voltaire.
  • Principes mathématiques de la philosophie naturelle, vertaling van Newton, Paris, 1766, vol. 1, vol. 2
  • Discours sur le bonheur, 1779
  • Doutes sur les religions révélées, opgedragen aan Voltaire (Paris, 1792, in-8°)
  • Opuscules philosophiques et littéraires, 1796
  • De l’Existence de Dieu, (gedrukt aan het eind van een brievenuitgaven uit 1806, Imprimerie N. Xhrouet). Onuitgegeven brieven aan Charles-Augustin de Ferriol d'Argental, Paris, 1782 ; Paris, 1806, in-12; Paris, 1818, in-8, éditées par Eugène Asse, Paris, 1878, in 12.

Vernoemd
  • een krater op Venus heet naar haar.

Zie ook

Literatuur
  • David Bodanis (2006) Passionate Minds. Little, Brown.
  • Ehrman, Esther (1986) Mme Du Châtelet – Scientist, Philosopher and Feminist of the Enlightenment : Leamington Spa: Berg. ISBN 0907582850.
  • Mitford, Nancy (1999) Voltaire in Love: New York: Carroll and Graff. ISBN 0786706414.
  • MacTutor biografie van Gabrielle Émilie Le Tonnelier de Breteuil Marquise du Châtelet
  • Zinsser, Judith (2006) Dame d'Esprit: A Biography of the Marquise du Châtelet: New York: Viking. ISBN 0670038008 online review.
  • Zinsser, Judith P. & Hayes, Julie Candler, eds. (2006) Émilie du Châtelet: rewriting Enlightenment philosophy and science, Oxford: Voltaire Foundation. ISBN 0729408728.
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Émilie du Châtelet op Wikimedia Commons.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.