Willem Jan Louis Verbeek

Willem Jan Louis Verbeek was het jongste kind van Jan Louis en Wilhelmina Verbeek. Willem was geboren en getogen in Wijk bij Duurstede en na een onderbreking voor zijn medische opleiding elders is hij daar in 1842 teruggekeerd en gestart als huisarts. Willem's broer J.J.A.Verbeek was toen evenals hun vader apotheker geworden en had de apotheek in het ouderlijke huis op De Markt overgenomen.

Willem Verbeek trouwde datzelfde jaar met Gerarda Heymeriks, dochter van Wilhelmus Heymeriks, eigenaar van een vooraanstaand loodgietersbedrijf in Wijk bij Duurstede, en Maria van Oorschot.[3] Hun gezin groeide uit tot negen kinderen, van wie ze er drie op jonge leeftijd zouden verliezen. Het gezin zou veel later kort uitgebreid worden met drie verweesde kleinkinderen totdat een alternatief thuis voor ze gevonden werd.

In de periode van 1848 tot 1853 staat de familie Verbeek de hulpbehoevende fysiek aftakelende vriend Helvetius van den Bergh terzijde door hem enkele jaren onder hun dak te nemen.

Getuige diverse verkopen, verhuizingen, en private correspondenties in de zeventiger jaren, lijkt de familie Verbeek in die periode de financiële eindjes met moeite aan elkaar te knopen.

Ondanks zijn drukke praktijk, familieleven, en financiële beslommeringen vond Willem Verbeek ruimte om zich in diverse sociaal-culturele activiteiten en goede doelen te verdiepen.

Verbeek volgt een opleiding tot platlandicus in Utrecht en verkreeg zijn diploma's plattelandsheelmeester en vroedmeester in 1842.[4] Hij keerde datzelfde jaar terug naar Wijk bij Duurstede, waar hij zich als huisarts vestigde. In die periode verricht hij belangeloos intentingen tegen de koepokken aan de minderbedeelden. Hij zou er een koninklijke gouden medaille voor ontvangen.[5]

Hij begint spoedig met het schrijven en publiceren en doet dat vooral als corresponderend lid van het Genootschap ter Bevordering van Geneeskunde, Vis Unita Fortior, te Hoorn.[6]

In 1847 wordt Verbeek aangewezen als stadsgeneesheer van Wijk bij Duurstede.[7]

Verbeek krijgt het extra druk in 1848-49 wanneer in Duurstede een cholera-epidemie uitbreekt. De epidemie in de stad verhindert Verbeek echter niet over zijn praktijkervaringen te blijven publiceren. Veel van zijn werken worden nu ook gepubliceerd en hergepubliceerd in het medische tijdschrift De Nieuwe Boerhaave dat vanaf 1849 uitgegeven werd. Vanaf die tijd schrijft Verbeek tevens als correspondent voor de tijdschriften van Société Médicale d’Emulation de la Flandre Occidentale (België)[8], en British Association for the Advancement of Medical Science.

In 1863 verricht Verbeek wederom belangeloos intentingen tegen koepokken, waarvoor hij ditmaal een zilveren medaille ontvangt van de koning.[5]

In 1874 wordt hij aangewezen als lid van het Medisch Advies Commissie van Gelderland en Utrecht.[9] Meerdere functies zouden daarna nog volgen tot een jaar voor zijn dood.

Uit onder meer een kranteartikel van 1882 kan de waardering van de lokale bevolking voor Verbeeks werk opgemaakt worden: “Eén onzer meest geachte, door rijk en arm gewaardeerde stadgenooten, de genees-, heel- en verloskundige W.J.L. Verbeek, herdacht heden den dag waarop hij 40 jaar geleden zijn loopbaan hier ter stede begon. Ten allen tijde bereid te helpen waar hulp noodig is, is het overbodig te zeggen dat dezen dag algemeen de wensch geuit wordt: “Moge de kundige en menschlievende geneesheer, de vriend van allen nog lang in ons midden zijn, krachtig blijven en in alle opzichten gelukkig wezen!”[10]

Sissa (27e jrg., 1874)

In 1844 richtte Verbeek met twee clubgenoten het schaakgenootschap Sissa op, vernoemd naar de mythische brahmaan Sissa waarvan men dacht dat hij het schaakspel uitgevonden had. De leden van deze vereniging ontmoetten elkaars ten minste wekelijks. Verbeek leidde menige correspondentie-schaakpartij van Sissa tegen andere clubs in het land. Onder Verbeeks leiding werd Sissa een gerespecteerde schaakmacht en werd Wijk bij Duurstede de “bakermat van het schaken” in de regio.[11] De vereniging zou tot circa 1865 voortbestaan.

Verbeeks naam (alsook zijn pseudoniem Gustavus) is verbonden met het eerste Nederlandse schaaktijdschrift Sissa, zijn geesteskind, dat hij in 1848 opzette en waarvan hij tot 1874 de hoofdredacteur zou zijn. Het blad werd het middel bij uitstek om de Nederlandse schaakgemeenschap te verbinden en op de hoogte te houden van de laatste theoretische ontwikkelingen.

Na uitgebreid overleg met vooraanstaande schakers publiceerde Verbeek in 1848, onder het pseudoniem Gustavus, het Nieuwe reglement voor het schaakspel, dat algemeen aangenomen werd en door het hele land jarenlang gebruikt werd, tot de Nederlandse Schaakbond in 1874 met een update kwam.[12]

In de periode tussen 1848 en 1852 verschafte Verbeek onderdak aan de hulpbehoevende, fysiek aftakelende theaterschrijver Helvetius van den Bergh en bracht hem de regels van het schaakspel bij.[13] Helvetius zou in korte tijd uitgroeien tot een vooraanstaande schaakprobleem-componist en met steun en aanmoediging van Verbeek in 1852 zelfs het boek Kunstspelen voor liefhebbers van het schaken publiceren.

In 1858 werd op Verbeeks initiatief en in samenwerking met Strijdt met Beleid een nationaal schaaktoernooi in Nijmegen georganiseerd. Dit geldt als het eerste nationale schaaktoernooi in de Nederlandse geschiedenis.

In 1861 publiceerde hij De Hollandsche schaakspeler – een zakboek voor schaakspelers, dat vermoedelijk als het eerste boek over het moderne schaken in de originele Nederlandse taal beschouwd kan worden.[2] Dit boek geeft een overzicht van de stand van het schaken in Nederland halverwege de negentiende eeuw.

Hij was er als redacteur van Sissa getuige van toen op 23 mei 1873 op initiatief van leden van het Haagse Schaakgenootschap Discendo Discimus de Nederlandsche Schaakbond opgericht werd. Sissa, dat met Willem Verbeek een goede en betrouwbare reputatie had, werd het eerste officiële tijdschrift van de Bond. Verbeek was toen, met zijn leeftijd van 53 jaar, internationaal bekend als de oudste redacteur van een schaaktijdschrift, en met Sissa was een van de langst lopende tijdschriften die de internationale schaakwereld toen kende. Zijn volharding en doorzettingsvermogen, waar andere schaaktijdschriften in binnen- en buitenland het niet redden, wekten alom bewondering.[14] Een jaar later echter stapte Verbeek uit de schaakwereld om “verschillende redenen van overwegend belang” en daarmee kwam ook een einde aan Sissa.[15] De bond zou, na nog een jaar op hoogst onbevredigende wijze met Verbeeks opvolger van der Linde in zee te zijn gegaan, pas in 1893 weer zijn eigen bondstijdschrift hebben.[16]

Het laatste levensteken van Verbeek in de schaakwereld was toen hij in 1878 zijn uitgebreide schaakcollectie aan de Schaakbond verkocht.[17]

Verbeeks speelsterkte

Verbeek was een naar negentiende-eeuwse Nederlandse maatstaven bovengemiddeld sterke schaker en geldt als een schaakmeester avant la lettre. Zijn schaakstijl was typisch romantisch en hij was een pleitbezorger van het gambietspel. Hij speelde veel partijen, met en zonder voorgift, en stond bekend als een van de vroegste Nederlandse schakers die geblindeerd simultaanschaak konden spelen.[18] Verbeek heeft ook menig partij gespeeld tegen de sterkste schakers van Nederland, waaronder C.E.A. Dupré, G.Dufresne, F.G. H(e)ijmans, alsook internationaal bekende schaakmeesters zoals Serafino Dubois. Meer dan honderd overgeleverde partijen van W.J.L.Verbeek zijn terug te vinden in de Sissa-tijdschriften (1848-1874). Verbeek heeft als captain van Sissa vele correspondentiepartijen aangestuurd en bezorgde Wijk bij Duurstede de reputatie “het bakermat van het schaken in de regio” te zijn.

Verbeek was tevens een bedreven probleem-componist. Zijn problemen werden veelvuldig in Sissa, maar ook in buitenlandse tijdschriften gepubliceerd, zoals het Duitse Schachzeitung, het Franse Le Monde Illustré en het Britse The Era.

In 1855 werd Verbeek aangesteld als lid van de schoolcommissie in Wijk bij Duurstede.[19] In 1868 richtte hij het koor Batavo Durum op waarvan hij voorzitter bleef tot aan zijn dood.[20] In dezelfde periode was hij ook directeur van het leesgezelschap Tot Nut en Vriendschap (1868-1877).[21] Een paar maanden voor zijn overlijden werd Verbeek nogmaals aangesteld als lid van de schoolcommissie.[22]

Willem Verbeek overleed op 30 september 1888 op 68-jarige leeftijd in Wijk bij Duurstede.

Hij wordt met name herinnerd om zijn bijdragen aan de Nederlandse schaakgemeenschap: “De schaakwereld heeft (...) een groot verlies geleden door het overlijden (...) van één harer meest verdienstelijke leden, den heer W.J. L. Verbeek, te Wijk-bij-Duurstede. Gedurende 27 jaaren was hij redacteur van het schaaktijdschrift Sissa, en men kan zeggen dat hij zoowel met de zaakkundige bewerking van dat blad als met zijn overigen arbeid in boekvorm en voor de periodieke pers het meest van alle Nederlanders bijgedragen heeft tot aankweeking van degelijke schaakkennis in ons Vaderland. Zijn aandenken zal in dankbare vereering voortleven bij de beoefenaars van het schaakspel.”[23]

Het is moeilijk om zijn bijdragen aan de ontwikkeling van het Nederlandse schaak te kwantificeren, maar is het duidelijk dat zijn inspanningen flink hebben bijgedragen aan het op de kaart plaatsen van het Nederlandse schaak:

• Het schaaktijdschrift Sissa heeft 28 jaar lang bijgedragen aan;
  • Groei en binding van de Nederlandse schaakgemeenschap
  • Ontwikkeling en verspreiding van schaakkennis en partijen
• Sissa is de historische bron bij uitstek over het Nederlandse schaakleven in de negentiende eeuw.
• Publicatie van schaakregels die tot de update van de bond in 1874 van toepassing waren.
• Publicatie van het eerste boek in de Nederlandse taal over het moderne schaken.

W.J.L. Verbeeks schaakcollectie is overgedragen van de Koninklijke Nederlandse Schaakbond aan het Max Euwe Centrum in Amsterdam, waar zij nog altijd ingezien kan worden.