Tongelreep (rivier)
De Tongelreep is een zijriviertje van de Dommel, dat in België ontspringt bij Neerpelt (aldaar nog Warmbeek geheten), en via Valkenswaard en Aalst in Eindhoven bij de Dommel samenkomt. De Tongelreep stroomt onder meer langs de Achelse Kluis, het Leenderbos, de Valkenhorst met de visvijvers, en de Genneper Parken.
Tongelreep
| ||||
 | ||||
Tongelreep bij Achtereind (Aalst) | ||||
| Coördinaten | 51° 14′ NB, 5° 27′ OL | |||
  | ||||
| ||||
Hoewel al sinds de middeleeuwen wijzigingen aan de bedding van de Tongelreep werden uitgevoerd, en in 1890 het deel ten westen van het huidige Leenderbos werd gekanaliseerd ten behoeve van de aanleg van visvijvers, terwijl het deel ten zuiden daarvan werd gekanaliseerd door de monniken van de Abdij van Achel, is de Tongelreep een relatief natuurlijk, landschappelijk aantrekkelijk en helder riviertje gebleven. Nadat het landbouwbedrijf van de Achelse Kluis werd opgeheven, is de grond in het dal van de Tongelreep in 1989 verkocht aan natuurbeschermingsorganisaties die de natuurlijke toestand weer hebben hersteld. Ook de beemden van de Warmbeek worden weer in een meer natuurlijke staat gebracht.
Etymologie
Het land tussen de bergen De naam Tongelreep is afgeleid van tonge en reep. Tonge staat voor zandrug in een hoogveengebied terwijl reep staat voor strook land. Wanneer we naar het stroomgebied van de Tongelreep kijken zien we dat deze grenst aan een aantal hoger gelegen zandheuvels zoals de Stepkesberg en Wolfsberg. De naam Tongelreep moet ontstaan zijn in een gebied waar deze bergen zichtbaar waren. Het is dus aannemelijk dat deze voor het eerst gebruikt is op de Zeelberg, nu een buurtschap van de gemeente Valkenswaard. In vroeger tijd was het gebied ten zuiden van de Zeelberg zeer onherbergzaam. Het is daarom aannemelijk dat men toen niet op de hoogte was van het feit dat de Tongelreep tot diep in België haar oorsprong vond en dit verklaart waarom de Tongelreep daar Warmbeek genoemd wordt. Om deze stelling kracht bij te zetten kijken we naar de oude kaarten die gemaakt zijn van dit gebied. Hier zien we dat de Tongelreep verschillende mondingsplaatsen heeft op de Dommel.
Stroomgebied
De Tongelreep ontspringt als Jongemansbeek of Vrenenbeek ten zuidwesten van Erpekom. Hij stroomt vervolgens naar het noorden langs Grote-Brogel en Kaulille, waar hij ook Kleine Broekbeek heet. Ten zuiden van Sint-Huibrechts-Lille komt de Dorperloop erin uit, waarna hij verdergaat als Warmbeek, wordt onderdoor het Kempens Kanaal geleid en doorstroomt een wateringgebied. Een parallel gegraven beek drijft de Grevenbroekmolen aan. De Beverbeekloop voegt zich bij de stroom en ter hoogte van de Achelse Kluis ook de Haagbroekerloop. Vervolgens stroomt de beek als Tongelreep Nederland binnen. Ze was hier gekanaliseerd maar, nadat de monniken de grond van hun landbouwbedrijf aan Staatsbosbeheer hebben verkocht, kreeg de beek weer een meer natuurlijk verloop.
Nu stroomt de beek ten westen van het Leenderbos en langs Valkenswaard. Hier voedt ze tal van visvijvers. Via Aalst bereikt de Tongelreep het gebied Genneper Parken om dan bij het Stadswandelpark van Eindhoven in de Dommel uit te komen.
Natuurgebieden
De Warmbeek/Tongelreep is een van de helderste riviertjes van Vlaanderen en Noord-Brabant. Ze stroomt over een grote lengte door natuurgebieden. De belangrijkste daarvan zijn:
Cultuurhistorie
De Warmbeek/Tongelreep is cultuurhistorisch belangwekkend. De visvijvers, de Achelse Kluis, de vloeivelden, het klooster Catharinadal en het Kasteel Genenbroek te Achel zijn met deze beek verbonden.
Watermolens
Op de Warmbeek bevinden zich de volgende watermolens:
- De Broekkantmolen te Sint-Huibrechts-Lille, aan de Geuskens
- De Grevenbroekmolen of Het Mulke ten noorden van Achel, aan de Molendijk
Vroeger bevonden zich nog meer watermolens op de Warmbeek, namelijk de oude Grevenbroekmolen bij Genenbroek te Achel, een watermolen bij het klooster Catharinadal te Achel, en een watermolen op de Beverbeekloop, een zijstroom van de Warmbeek, bij het kasteel Grevenbroek, die de Numolen (Nieuwe Molen) heette. Hiernaast is er sprake van een molen ter hoogte van de Achelse Kluis. De molens hebben niet alle tegelijkertijd bestaan.