Tethysoceaan
De Tethysoceaan, Tethyszee[1] of Neo-Tethysoceaan (ter onderscheid met de Paleo-Tethysoceaan) was de oceaan tussen Afrika en het Arabisch Schiereiland enerzijds en Europa en Azië anderzijds. De Tethysoceaan bestond tussen 230 en 38 miljoen jaar geleden, voordat de huidige verbinding tussen Anatolië en Arabië tot stand kwam en de Balkan en Italië met de rest van Europa werden verbonden. Deze periode komt in de geologische tijdschaal overeen met het Mesozoïcum en het vroege Tertiair (vanaf het Trias en Jura tot het Eoceen). De tegenwoordige Zwarte en Kaspische Zee en het Aralmeer zijn overblijfselen van de Tethysoceaan, maar ook de Middellandse Zee wordt soms als overblijfsel van de Westelijke Tethys beschouwd.
Historische inzichten
Al in 1893 stelde de geoloog Eduard Suess op basis van de verspreiding van fossielen voor, dat er ooit een ondiepe binnenzee bestaan had tussen Europa en Afrika. Suess noemde de zee naar de Griekse godin Tethys. Het idee dat Europa en Afrika ooit verder uit elkaar gelegen hadden was Suess echter vreemd. Pas in 1911 kwam Alfred Wegener met zijn hypothese van continentverschuivingen, en deze raakte pas halverwege de 20e eeuw geaccepteerd. Suess had geen reden om aan te nemen dat de Tethyszee ooit de breedte van een echte oceaan kon hebben gehad. De theorie van de platentektoniek heeft de ontdekkingen van Suess in een nieuw daglicht gezet en deels weerlegd, maar de kern ervan bleek correct, zodat Suess als ontdekker van de Tethysoceaan gezien wordt.
Afrika en Arabië vormden ooit samen met onder andere India, Australië, en een serie kleinere continentale fragmenten het paleocontinent Gondwana. Het grootste deel van Europa en Azië vormde tijdens het Krijt en Tertiair samen het paleocontinent Laurazië. Volgens de platentektoniek behoorde Afrika of Gondwana tot de Afrikaanse plaat, die in de loop van miljoenen jaren langzaam noordwaarts bewoog en daarbij in botsing kwam met de Euraziatische Plaat (Europa en Azië). Kleinere fragmenten zoals het Iberisch Schiereiland, Italië, de Balkan, Anatolië, delen van het zuiden van Iran en Afghanistan en Tibet lagen tussen de twee grote landmassa's en maakten onderdeel uit van de botsing. Bij het naar elkaar toe bewegen van de continenten verdween de Tethysoceaan langzaam. De continenten bewegen tegenwoordig nog steeds verder naar elkaar toe, wat uiteindelijk tot gevolg zal hebben dat ook de Middellandse Zee verdwijnt.
Moderne theorie
In het Perm lagen Laurazië en Gondwana tegen elkaar aan en vormden samen het supercontinent Pangea. Ongeveer 300 miljoen jaar geleden begon zich een riftzone te vormen in Gondwana, waarbij een smalle strook continentale korst zich afscheidde en naar het noorden bewoog. Dit smalle nieuwe continent wordt Cimmeria genoemd. De oceaan die tussen Gondwana en Cimmeria ontstond was de Tethys.
De rift ontwikkelde zich verder westwaarts zodat rond 250 miljoen jaar geleden Pangea in twee delen (Laurazië in het noorden en Gondwana in het zuiden) begon te splitsen. De vorming van de Tethys verliep niet overal even snel; in het oosten (ongeveer waar zich nu Tibet bevindt) was de spreiding veel sneller dan in het westen, waar de continenten langer aan elkaar vast bleven zitten. De oostelijke Tethys was daarom breder dan de westelijke helft.
Gondwana brak in het Jura verder op in de continenten Zuid-Amerika, Afrika, India, Australië en Antarctica. India en Australië bewogen daarna naar het noorden, waarbij de Tethys zich langzaam sloot. De continentale collisie tussen India, Afrika en Australië in het zuiden en Azië en Europa in het noorden begon rond 40 miljoen jaar geleden en wordt de Alpiene orogenese genoemd. Hierbij verdween de Tethysoceaan grotendeels.
Westelijke Tethys
Gesteenten van de westelijke of Alpiene Tethys zijn tegenwoordig in ontsluitingen terug te vinden in de Zuid-Europese gebergtes zoals de Alpen, Dinariden, Karpaten en de gebergten van Griekenland. Ook van sommige delen van de korst onder de Middellandse Zee wordt vermoed dat het overblijfsels van de westelijke Tethysoceaan zijn. Oceaankorst van de westelijke Tethysoceaanbodem is geobduceerd in de Apennijnen, Griekenland (Pindos) en op Cyprus, waar een complete ofiolietopeenvolging bewaard is gebeleven.
Bij het uit elkaar riften van Pangea ontstonden meerdere oceanische bekkens. Soms waren deze stukken oceaan van elkaar gescheiden door kleine stukken continentale korst, die microcontinenten genoemd worden. Zo ontstond in het onder-Krijt tussen het microcontinent Iberia en Europa de Valais Oceaan, terwijl tussen Iberia en Apulia de Piëmont-Liguria Oceaan lag. Beide worden als onderdeel van de westelijke Tethys beschouwd.
Oostelijke Tethys
De oostelijke Tethys kende een andere evolutie dan de westelijke Tethys en werd vooral bepaald door de continentale collisie van India en Eurazië. Aan het eind van het Eoceen, zo'n 38 miljoen jaar geleden, had India vanaf Gondwana al snel noordwaarts bewogen en de oostelijke Tethys gereduceerd tot een zeestraat tussen de westelijke Tethys en de proto-Indische oceaan. De oostelijke Tethys is daarna opgegaan in de huidige Indische Oceaan of meegesubduceerd en overschoven door de Indische Plaat.
Zie ook
| Bronnen, noten en/of referenties
Referentie
Externe links |